Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Rybniku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 grudnia 2022 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 15 grudnia 2022 roku w Rybniku

sprawy z powództwa M. Z., J. Z.

przeciwko Bank (...) Spółce Akcyjnej w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt Hipoteczny nr KH/ (...) zawartej w dniu 28 lipca 2008 roku pomiędzy powodami jako kredytobiorcami a pozwaną jako kredytodawcą,

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 55 578,32 zł (pięćdziesiąt pięć tysięcy pięćset siedemdziesiąt osiem złotych trzydzieści dwa grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 maja 2022 roku do dnia zapłaty;

3.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 18 907,12 CHF (osiemnaście tysięcy dziewięćset siedem franków szwajcarskich dwanaście centymów) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 31 maja 2022 roku do dnia zapłaty;

4.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

5.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 6 434 zł (sześć tysięcy czterysta trzydzieści cztery złote)) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 388/21

UZASADNIENIE

Powodowie M. Z. i J. Z. wnieśli o zasądzenie od pozwanego Banku (...) S.A. w W. łącznie kwoty 55.578,32 zł oraz kwoty 18.907,12 CHF tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 01 marca 2011 r. do 02 czerwca 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi: co do kwoty 55.578,32 zł od dnia 04 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty oraz co do kwoty 18.907,12 CHF od następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty oraz ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr KH/ (...) z dnia 28 lipca 2008 r. Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych, wnieśli o zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powodów łącznie kwoty 24.222,46 zł oraz kwoty 18.907,12 chf tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 01 marca 2011 r. do 02 czerwca 2020 r. wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi: co do kwoty 24.222,46 zł od dnia 04 sierpnia 2020 r. do dnia zapłaty, co do kwoty 18.90712 chf od następnego dnia po doręczeniu pozwanemu odpisu pozwu do dnia zapłaty. W każdym przypadku wnosili o zwrot od strony pozwanej na rzecz strony powodowej kosztów procesu według norm przepisanych, w tym: opłat skarbowych od pełnomocnictw, kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

Istotą sporu według powodów pozostaje kwestia oceny zgodności z prawem powstałego pomiędzy stronami stosunku prawnego oraz ocena treści postanowień zawartych w: § 2 ust. 2, § 7 ust. 1 umowy kredytu oraz § 8 ust. 3, § 9 ust. 4, § 10 ust. 4, § 10 ust. 5, 11 ust. 4, § 11 ust. 5, § 12 ust. 3 oraz § 13 ust. 4 regulaminu oraz aneksie nr. (...) z 23 lutego 2015 roku dotyczących wprowadzenia klauzuli indeksującej świadczeń stron dwoma miernikami wartości określanymi dowolnie przez pozwaną. Kwestionowane postanowienia stanowią w świetle przepisów prawa postanowienia abuzywne, zmierzające do zaburzenia równowagi kontraktowej na wyłączną korzyść pozwanej, która wykorzystała swoją silniejszą pozycję (jako przedsiębiorcy) względem konsumenta oraz jego nieświadomość i brak specjalistycznej wiedzy co do ryzyka związanego z oferowanym produktem. Tym samym ocenić je należy jako naruszające dobre obyczaje oraz prowadzące do powstania znaczącej nierównowagi praw i obowiązków ze szkodą dla konsumenta, a w konsekwencji bezskuteczne. Bezskuteczność kwestionowanych postanowień z kolei prowadzić będzie do nieważności całej umowy, ponieważ jej dalsze obowiązywanie w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień nie jest możliwe. Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych przez pozwaną od strony powodowej stanowi świadczenia nienależne, którego zwrotu strona powodowa może się domagać na podstawie treści art. 405 k.c. w zw. z treścią art. 410 k.c. Ewentualnie, w przypadku nie podzielenia stanowiska strony powodowej co do upadku całości umowy kredytu czy to na skutek jej niezgodności z prawem jako całości, czy też w kształcie pozbawionym kwestionowanych postanowień umownych, to same kwestionowane postanowienia winny zostać uznane za bezskuteczne w świetle treści art. 385 ¹ §1 k.c., zaś umowa uznana za dalej obowiązującą w treści pozbawionej kwestionowanych postanowień zgodnie z treścią art. 385 ¹ § 2 k.c. Na skutek bezskuteczności kwestionowanych postanowień nie skutkujących upadkiem umowy w całości część środków pobranych przez pozwaną od strony powodowej stanowi świadczenia nienależne, którego zwrotu strona powodowa może się domagać na podstawie treści art. 405 k.c. w zw. z treścią art. 410 k.c.

W odpowiedzi na pozew Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powodów na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przypisanych oraz opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana podniosła, że Umowa jest zgodna z prawem, w szczególności z ustawą antyspreadową i wiąże powoda. Uwzględnienie zarzutu nieważności Umowy prowadziłoby do naruszenia fundamentalnej zasady utrzymania umowy w mocy oraz zasady proporcjonalności i doprowadziłoby do sytuacji, w której powód uzyskałby de facto darmowy kredyt i czerpałby z tego faktu zyski kosztem drugiej strony stosunku prawnego, a tym samym doprowadziłoby do naruszenia zasad współżycia społecznego oraz naruszyłoby zasadę równości stron stosunku zobowiązaniowego. Tabela kursów walut obcych była typowym i rynkowym narzędziem ustalania kursów walut obcych, a metodologia jej tworzenia miała charakter obiektywny i rynkowy. Zarzut dotyczący przeliczania kwoty kredytu zgodnie z kursem kupna CHF według tabeli kursu walut obcych jest dodatkowo nieuzasadniony z uwagi na wejście w życie ustawy antyspreadowej. Ukształtowanie kredytu powoda jako kredytu złotowego oprocentowanego według stawki (...) doprowadziłoby do niedopuszczalnej zmiany stosunków między stronami wbrew zgodnemu zamiarowi stron - jak bowiem wprost wynika z wniosku kredytowego, umowy, powód i Bank zawarli umowę kredytu walutowego indeksowanego do franka szwajcarskiego i taki był ich cel i zamiar. Kurs franka szwajcarskiego stosowany przez Bank był kursem rynkowym. Z uwagi na ciężące na bankach obowiązki zabezpieczenia ryzyka kredytowego, walutowego oraz stopy procentowe, rodzaj stopy procentowej powinien być dostosowany do waluty kredytu - niedopuszczalne jest tym samym, by kredyt złotowy był oprocentowany według stawki (...) CHF. Ponadto uwzględnienie powództwa doprowadziłoby do pokrzywdzenia innych kredytobiorców, którzy zawarli kredyty Złotowe, chcąc uniknąć ryzyka kursowego. Powód nie posiada interesu prawnego w żądaniu ustalenia nieważności Umowy. Zdaniem pozwanej roszczenie powoda jest przedawnione. Bank stoi na stanowisku, że roszczenia powoda dotyczące świadczeń o charakterze okresowym, ulegają przedawnieniu w terminie 3 lat. Z ostrożności procesowej został podniesiony również zarzut przedawnienia z uwagi na upływ 10 lat od momentu zawarcia Umowy do wniesienia pozwu.

Sąd ustalił:

Powodowie chcieli zaciągnąć kredyt na wybudowanie domu. Korzystali z usług doradztwa bankowego firmy (...). Powodowie złożyli u pośrednika swoje zaświadczenia o zarobkach. Pośrednik na tej podstawie szukał oferty w różnych bankach. Poinformował powodów, że nie posiadają zdolności do zawarcia umowy kredytu w walucie polskiej. Pośrednik zapewniał powodów, że kurs CHF jest bezpieczny, od 30 lat stabilny, przedstawiał kurs walut CHF z ostatnich lat. Nie tłumaczył powodom co znaczy kredyt indeksowany, spread. Powodowie byli skupieni na tym jaki będzie okres kredytowania i jak wysokie będą koszty związane z kredytem.

W Banku powodowie byli umówieni na jedno spotkanie, na którym podpisali umowę. Umowa była obszerna. W banku nie uzyskali już żadnych informacji odnośnie udzielonego kredytu. Wcześniej nie otrzymali projektu umowy celem zapoznania się z nią.

Powodowie pracują na etacie, nie prowadzą działalności gospodarczej. Mieszkają w wybudowanym domu. Wcześniej nie zaciągali żadnych kredytów. Uważali Bank za instytucję zaufania społecznego.

Dowód: zeznania świadków S. M., J. C., K. M. na rozprawie w dniu 16 grudnia 2021 roku, zeznania świadka A. D. na rozprawie w dniu 13 września 2022 roku, zeznania powódki na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 roku, zeznania powoda na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 roku.

W dniu 2 lipca 2008 roku powodowie złożyli wniosek kredytowy. Wpisali do wniosku, że wnioskują o kredyt w wysokości 200 400 zł, przy tym zaznaczyli, iż walutą kredytu ma być CHF, a okres kredytowania ma wynosić 360 miesięcy.

Dowód: wniosek kredytowy nr (...) k. 250-252.

W dniu 28 lipca 2008 roku powodowie zawarli z pozwaną umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...), według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Dokonana czynność nie miała związku z działalnością gospodarczą ani zawodową powodów. Powodowie zawierając umowę działali w charakterze konsumentów. Była to umowa kredytu indeksowanego do waluty CHF w kwocie 200 400 zł (§ 2 pkt. 1, 2 i 3 umowy) na budowę domu metodą gospodarczą. Kredyt był indeksowanego do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujące w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Okres kredytowania wynosił 360 miesięcy, w tym liczba miesięcy karencji 24. Oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania miało być według zmiennej stopy procentowej. Na chwilę podpisania umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,8400% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej (...) obowiązującą w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.0500 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Powodowie zobowiązali się do spłaty kwoty kredytu udzielonego w CHF w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Spłata kredytu miała następować poprzez bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot z prowadzonego na ich rzecz w związku z zawartą umową rachunku bankowego. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną do kwoty 340 680 zł oraz cesję na rzecz banku praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorców.

Integralną częścią zawartej umowy był również Regulamin Kredytowania Osób Fizycznych w ramach usług (...) w Banku (...) S.A.

Zgodnie z § 8 ust. 3 wyżej wymienionego Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia spłaty. Ponadto zgodnie z Regulaminem w przypadku kredytu w walucie obcej Bank w następnym dniu po upływie terminu wymagalności kredytu, dokonuje przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów Walut Obcych. Od wymagalnego kapitału wyrażonego w PLN Bank nalicza dalsze odsetki w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych (§ 9 ust. 4 Regulaminu). W przypadku kredytu w walucie obcej:

- kwota wcześniejszej spłaty jest obliczana według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji, wskazanego przez Kredytobiorcę w dyspozycji o dokonanie wcześniejszej spłaty (§ 10 ust. 4 Regulaminu).

-prowizja za wcześniejszą spłatę ustalana jest od kwoty wcześniejszej spłaty, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia realizacji wcześniejszej spłaty (§ 10 ust. 5 Regulaminu).

-prowizja za podwyższenie kwoty kredytu ustalana jest od kwoty podwyższenia, przeliczonej według kursu sprzedaży dewiz na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia sporządzenia aneksu (§ 12 ust. 3 Regulaminu).

-dla odnawiania zabezpieczeń kredytu stosuje się kurs sprzedaży dewiz obowiązujący w dniu odnawiania zabezpieczenia na podstawie obowiązującej w Banku (...). (§ 13 ust. 4 Regulaminu).

Zgodnie z Aneksem nr. (...)r. do umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w walucie do której kredyt jest indeksowany.

Dowód: umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z 28 lipca 2008 roku k. 22-24, Aneks nr. (...) do Umowy o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z 28 lipca 2008 roku, k. 25, Regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. k. 26-35, Cenniki Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna k. 247-248, załącznik nr 3 do Umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z 28 lipca 2008 roku, k. 249.

Kredyt został wypłacony powodom w trzech transzach w dniach: 30 czerwca 2009 roku, 1 października 2008 roku i 1 sierpnia 2008 roku w łącznej wysokości 200 400 zł.

Dowód: zaświadczenie o udzieleniu kredytu z dnia 3 lipca 2020r., k. 45, oświadczenie o udzieleniu kredytu hipotecznego z 28 lipca 2008r. k. 256.

Tytułem spłaty kredytu powodowie uiścili na rzecz pozwanej łącznie kwotę 55 578,32 zł i 18 907,12 CHF w okresie od 1 marca 2011 roku do 2 czerwca 2020 roku.

Dowód: wykaz spłat rat kapitałowo- odsetkowych od kredytu hipotecznego z 28 lipca 2008 roku k. 49-62.

Pismem z 20 lipca 2020 roku powodowie wezwali pozwaną do uiszczenia nienależnie pobranych przez pozwaną środków w kwocie 135 563,48 zł w związku z nieważnością umowy kredytu nr KH/ (...) bądź w przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności umowy do uiszczenia nienależnie pobranych świadczeń w kwocie 61 410,54 zł w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych. W odpowiedzi w piśmie z 3 sierpnia 2020 roku pozwana zakwestionowała żądania powodów i odmówiła zapłaty żądanych przez powodów kwot.

Dowód: pismo powodów do pozwanej - reklamacja z 20 lipca 2020 roku k. 36-40, pismo pozwanej do powodów z 3 sierpnia 2020 roku k. 41-44.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił głównie w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty. Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne - choć - podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju - akcentowali oni zaufanie do banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwaną nie wynikają odmienne fakty.

W ocenie Sądu zeznania świadków S. M., J. C., K. M. nie mają istotnego znaczenia, gdyż sam model procedury kredytowej obowiązującej w tym czasie u pozwanej, w tym zakres informacji udzielanych potencjalnym kredytobiorcom, wynikał z dokumentów włączonych w poczet materiału dowodowego (wynikał z wniosku o kredyt i z treści umowy oraz będącego jej integralną częścią regulaminu). Natomiast zeznania, które miałyby dotyczyć oceny mechanizmu ustalania kursów walut stosowanego przez pozwany Bank, relacji kursu stosowanego przez pozwanego do kursów stosowanych przez inne banki i do kursu średniego ustalanego przez NBP, bądź możliwości utrzymania umowy przez zastąpienie tego mechanizmu odniesieniem się do średniego kursu CHF ustalonego przez NBP są irrelewantne dla ukształtowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej wnioskowany przez stronę powodową oraz dowód z opinii biegłego z zakresu finansów i bankowości wnioskowany przez pozwaną na podstawie przepisu art 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., jako mające dotyczyć okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie. W związku bowiem z uznaniem przez Sąd nieistnienia umowy łączącej strony w związku z jej nieważnością wszelkie rozliczenia pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwu kondykcji. A zatem strony mają obowiązek zwrócić wzajemne świadczenia. Ustalenie wysokości tych świadczeń nie wymagało wiadomości specjalnych.

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości. Sąd oddalił jedynie roszczenie powodów w zakresie odsetek, o czym w dalszej części uzasadnienia.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu strony pozwanej co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Wbrew stanowisku strony pozwanej, powodowie nie dysponowali jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez pozwany Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanym w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie jest jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieistnienia umowy kredytu, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, daje przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesu i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu. Czym innym jest natomiast ewentualne rozliczenie pomiędzy stronami, mające swoją podstawę w uznaniu nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność między innymi w związku z zastosowaniem w umowie przygotowanej przez pozwaną na wzorcu umownym niedozwolonych klauzul umownych i braku możliwości dalszego trwania umowy pomiędzy stronami po eliminacji tychże postanowień. Niedozwolone klauzule umowne przy tym dotyczyły w szczególności zastosowanego w umowie mechanizmu waloryzacji.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa byłaby więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. Kwestionowane postanowienia dotyczyły wprawdzie głównych świadczeń stron ale ze względu na sformułowanie ich w sposób niejednoznaczny umożliwiały Sądowi ich kontrolę.

Zdaniem Sądu klauzule indeksacyjne zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku kwestionowanych postanowień użyto pojęcia (...) Banku (...), która nie została w żaden sposób zdefiniowana w umowie oraz w stanowiącym integralną cześć umowy Regulaminem. W umowie oraz w Regulaminie nie tylko zatem nie zdefiniowano pojęcia (...) Banku (...) ale i również nie podano żadnego mechanizmu ustalania tych kursów w tabeli, jak i również, że były one tworzone przez bank. Powodowie zatem nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło wyżej wymienione postanowienia niejednoznacznymi.

Z przepisu art. 358 ¹ k.c. wynika, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne, wymaga łącznego stwierdzenia obu wymienionych tam przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami” oraz „rażącego naruszenia interesów konsumenta” (wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2016 roku, sygn. akt I CSK 173/06), przy czym ocena czy zaistniały te przesłanki należało dokonać na chwilę zawierania umowy.

W tym miejscu przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 15 listopada 2019 roku w sprawie V CSK 347/18, które Sąd Okręgowy w całości podziela. „Postanowienia umowy lub wzorca, ustalone jednostronnie przez bank, i przyznające mu uprawnienie do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży CHF w stosunku do PLN bez wskazania reguł kształtowania tego kursu stanowią postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron. Polityka kursowa banku i decyzje władz banku nie mogą w sposób nie poddany kontroli kontraktowej wpływać na obowiązki kredytobiorców. Ocena taka jest wystarczająca do podjęcia przez sąd meriti ustaleń co do tego, czy w konkretnej sprawie doszło w konsekwencji stosowania takiego postanowienia do rażącego naruszenia interesu konsumenta jako strony umowy kredytowej, nawet wówczas, gdy - w ocenie Sądu - sam konsument w toku postępowania nie przedstawił dowodów wskazujących na takie naruszenie. Wynika to z nakazu wykładni przepisów prawa konsumenckiego (w niniejszej sprawie Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych) w sposób zgodny z wymaganiami prawodawstwa europejskiego, w sposób ukształtowany m.in. w orzecznictwie TSUE, a także mając na uwadze zasadniczy cel tych regulacji, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów. Ten kierunek wykładni potwierdzał także art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest konstytucyjnym zadaniem władzy publicznej (art. 76 Konstytucji). Nakaz wynikający z tego przepisu jest kierowany przede wszystkim do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniego, minimalnego poziomu ochrony słabszego uczestnika rynku. Nie oznacza to jednak, iż art. 76 Konstytucji pozostaje bez wpływu na wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego; w procesie jego stosowania przez sądy. Przeciwnie, także sądy jako organy władzy publicznej, powinny w odniesieniu do przepisów mających na celu ochronę konsumentów stosować ich wykładnię, która umożliwi jak najpełniejsze urzeczywistnienie tej ochrony.”

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Abuzywnego charakteru tych klauzul nie ujmuje, że stosowane przez kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy CHF stosowane przez pozwaną nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez inne Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany Bank.

Nie można zgodzić się z argumentami pozwanej, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019 roku, sygn. akt IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako „ponadstandardowy”, mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Konstatacje te są równoznaczne ze stwierdzeniem, że ukształtowana przez pozwany Bank treść łączącej strony umowy kredytu i niepełne wypełnienie przez Bank obowiązków informacyjnych o możliwej rażącej dysproporcji świadczeń przemawia za przyjęciem abuzywnego charakteru zawartych w umowie klauzul indeksacyjnych - z uwagi na ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Zgodnie z art. 385 ¹§1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie stron jest, stan niezwiązania powodów (kredytobiorców - konsumentów) zakwestionowanymi postanowieniami.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 roku C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji i pominięcie odesłania do gotówkowego kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorcy, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i gotówkowego kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorcy płatnych w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda jego zobowiązań wobec banku w przypadku przewalutowania kredytu. Powodowie nie wyrazili chęci, nie wyrazili zgody na zastąpienie niedozwolonych klauzul umownych innymi postanowieniami. Dlatego też Sąd w punkcie pierwszym wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił jej nieistnienie z uwagi na nieważność zawartej pomiędzy stronami umowy, w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Stwierdzenie nieistnienia umowy uprawniało powodów do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu umowy kredytu, jako nienależnych - w oparciu o art. 410 § 1 i 2 k.c. Tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały składu siedmiu Sędziów z 7 maja 2021 roku. Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spełnionych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Powodowie domagali się zwrotu uiszczonego na rzecz pozwanego w okresie od 1 marca 2011 roku do 2 czerwca 2020 roku świadczenia w kwocie 55 578,32 zł oraz kwoty 18 907,12 CHF. Powyższe wynika z zaświadczenia wystawionego przez pozwany Bank. Wpłacone we wskazanym okresie przez powodów kwoty należy zakwalifikować jako świadczenie nienależne pozwanemu.

W konsekwencji, Sąd w pkt. 2 i 3 wyroku zasądził od pozwanego na rzecz powodów żądaną łącznie kwotę 55 578,32 zł oraz 18 907,12 CHF, albowiem wobec stron aktualizuje się wzajemnie obowiązek kondykcji na podstawie art. 410 § 1 i 2 w związku z art. 405 kc, a powodowie domagali się zwrotu części kwot pobranych przez pozwanego w toku realizacji nieważnej umowy.

Sąd w niewielkim zakresie oddalił roszczenie powodów o zapłatę, tj. w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie. W ocenie Sądu wymagalność roszczeń przysługującym obu stronom, przedawnienie takich roszczeń, należy wiązać z momentem złożenia przez powodów świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu. Powodowie złożyli oświadczenia w tym przedmiocie w dniu 18 maja 2022 roku (data złożenia w Sądzie, k.475-477), a zatem od tego momentu rozpoczął bieg termin przedawnienia. Natomiast w dniu 30 maja 2022 roku oświadczenia powodów odebrała strona pozwana. Dlatego też Sąd uznał, iż odsetki ustawowe za opóźnienie należne powodom powinny zostać zasądzone od dnia następnego od doręczenia pozwanej oświadczeń, tj. od dnia 31 maja 2022 roku, w pozostałym zakresie roszczenie odsetkowe Sąd oddalił, co znalazło wyraz w punkcie 4 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną albowiem powodowie jedynie w niewielkim zakresie przegrali proces. Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę 6 434 zł składają się: opłata sądowa od pozwu w wysokość 1000 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów będącego radcą prawnym w wysokości 5 400 zł oraz opłaty skarbowe od pełnomocnictwa w wysokości 34 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od prawomocności wyroku do dnia zapłaty. W ocenie Sąd, wbrew stanowisku powodów, brak jest podstaw do podwyższenia wynagrodzenia pełnomocnika procesowego. W niniejszej sprawie bowiem nie wystąpiły żadne nadzwyczajne okoliczności, charakter sprawy nie odznaczał się szczególnym stopniem skomplikowania tak pod względem prawnym jak i faktycznym, a skala aktywności pełnomocnika pozostała na przeciętnym poziomie.

R., dn. 23 lutego 2023 roku