Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Rybniku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2022 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2022 roku w Rybniku

sprawy z powództwa P. P., G. P.

przeciwko Bank (...) S. A. z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala nieistnienie pomiędzy stronami stosunku prawnego wynikającego z umowy o kredyt Hipoteczny nr KH/ (...) zawartej w dniu 16 czerwca 2008 roku pomiędzy powodami P. P. i G. P. jako kredytobiorcami a pozwaną Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. jako kredytodawcą,

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 91 577,74 zł (dziewięćdziesiąt jeden tysięcy pięćset siedemdziesiąt siedem złotych siedemdziesiąt cztery grosze) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 08 lipca 2022 roku do dnia zapłaty;

3.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz każdego z powodów kwotę po 5 917 zł (pięć tysięcy dziewięćset siedemnaście złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 420/22

UZASADNIENIE

Powodowie G. P. i P. P. wnieśli o zasądzenie od pozwanej Banku (...) S.A. w W. łącznie 91 577,74 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z nieważnością zawartej przez strony umowy kredytu i pobraniem świadczeń nienależnych w okresie od 24 lipca 2008 roku do 24 czerwca 2021 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi co do wyżej wymienionej kwoty od dnia 8 listopada 2021 roku do dnia zapłaty oraz ustalenie nieistnienia pomiędzy stronami stosunku prawnego kredytu wynikającego z umowy kredytu nr KH/ (...) z 16 czerwca 2008 roku. Ewentualnie, w przypadku uznania przez Sąd umowy zawartej przez strony za zgodną z prawem i mogącą dalej obowiązywać w kształcie pozbawionym zapisów abuzywnych wnieśli o zasądzenie od pozwanej łącznie 38 440,19 zł tytułem bezpodstawnego wzbogacenia pozwanej w związku z pobraniem środków tytułem spłaty kredytu w zawyżonej wysokości w okresie od 24 lipca 2008 roku do 24 czerwca 2021 roku wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi co do wyżej wymienionej kwoty od dnia 8 listopada 2021 roku do dnia zapłaty. W zakresie kosztów postępowania, bez względu na przyjęty do rozpoznania wariant żądania, powodowie wnieśli o zasądzenie od pozwanej zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym opłat skarbowych od pełnomocnictw oraz kosztów zastępstwa procesowego w wysokości dwukrotności stawki minimalnej wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wyjaśniali, że zawarli z pozwaną umowę o kredyt hipoteczny, udzielony w złotym polskim, waloryzowany kursem (...). Umowa została zawarta na wzorcu umownym stosowanym u pozwanej. Zawierając umowę działali jako konsumenci. Przedstawiając ofertę zawarcia wyżej wymienionej umowy pozwana zdaniem powodów, nie przedstawiła im rzetelnych informacji pozwalających ocenić rozmiar ryzyka związanego z produktem powiązanym z walutą obcą oraz konsekwencjami ekonomicznymi zastosowanych w niej mechanizmów. Oferta została im przedstawiona poprzez wskazanie jedynie korzyści związanych z niższą ratą miesięczną w porównaniu z ratami kredytów pozbawionych odniesienia do walut obcych. Pozwana nie wskazała przy tym czynników mających wpływ na wysokość ustalonych przez siebie mierników wartości w postaci kursów kupna i sprzedaży waluty obcej, mającymi być stosowanymi na użytek realizacji umowy, jak również nie wskazała podstawy zastosowania dwóch odrębnych kursów waluty obcej w umowie kredytu nie przewidującej w swej treści jakiegokolwiek procesu wymiany walut. W chwili podpisania umowy kredytowej nie znali zatem faktycznej wysokości zobowiązań z niej wynikających, na podstawie zawartej umowy nie byli również w stanie ustalić tego zakresu. Niedostateczny zakres informacji udostępnionych przez pozwaną uniemożliwił im rzetelną ocenę konsekwencji płynących z zawarcia wyżej wymienionej umowy. Mając na uwadze powyższe wnieśli o ustalenie nieistnienia zawartej umowy kredytu hipotecznego z 16 czerwca 2008 roku w związku z jej nieważnością. Powodowie nieważność umowy łączyli z przekroczeniem przez pozwaną granic swobody umów określonej w treści art. 353 ¹ k.c. poprzez zagwarantowanie sobie przez pozwaną pełnej dowolności w zakresie ustalenia wysokości ich zobowiązań wynikających z umowy jako kredytobiorców. Poprzez zastosowanie konstrukcji dwóch odrębnych mierników wartości dla waloryzacji świadczeń stron związanych z realizacją umowy pozwany zdaniem powodów uzyskiwał przy każdej zapłacie przez nich raty dodatkowy zysk, nie spełniając przy tym żadnych świadczeń wzajemnych na ich rzecz. Jednocześnie pozwana naraziła ich na nieograniczone ryzyko związane z możliwym nieograniczonym wzrostem wartości miernika indeksacji, podczas gdy ryzyko pozwanej ograniczyło się do wysokości kwoty wypłaconego kapitału kredytu. Nadto pozwana pozostawiła sobie formalnie nieograniczoną swobodę w kreowaniu wartości wskaźników stosowanych przy ustalaniu wysokości ich świadczeń. Zawarta umowa zdaniem powodów była nieważną również z uwagi na sprzeczność jej z zasadami współżycia społecznego. Na mocy kwestionowanych postanowień pozwana od momentu zawarcia umowy mogła jednostronnie i arbitralnie, a przy tym w sposób wiążący, modyfikować wskaźnik według którego obliczana była wysokość zarówno ich zobowiązania, jak i zobowiązania pozwanej, bezpośrednio wpływając na wysokość obu tych świadczeń. Zdaniem powodów zatem do ukształtowania wiążącego strony stosunku prawnego doszło z naruszeniem zasad współżycia społecznego albowiem pozwana przy zawarciu umowy wykorzystała swoją silniejszą pozycję. Konsekwencją nieważności umowy, zdaniem powodów jest obowiązek wzajemnego zwrotu przez strony tego, co sobie świadczyły w jej wykonaniu tzw. teoria dwóch kondykcji. Tym samym powodowie żądali zasądzenia od pozwanej kwoty 91 577,74 zł, a którą to kwotę uiścili realizując umowę na rzecz pozwanej w okresie do 24 czerwca 2021 roku. Powodowie twierdzili również, że zawarta z pozwaną umowa zawierała niedozwolone klauzule umowne po myśli art. 385 ¹ k.c. i nast., co w konsekwencji powodowało, że postanowienia te były bezskuteczne wobec stron od chwili zawarcia umowy. W takim przypadku postanowienia te należało uznać za niewiążące. Zdaniem powodów jednakże po eliminacji z umowy niedozwolonych postanowień łączącej strony, umowa nie może być wykonywana co skutkowało jej nieważnością. Niedozwolone klauzule umowne przy tym zdaniem powodów zostały zastosowane w postanowieniach umowy wprowadzających mechanizm indeksacji.

W odpowiedzi na pozew Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie solidarnie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przypisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana podniosła zarzut braku interesu prawnego w żądaniu ustalenia, bezpodstawnego co do zasady i wysokości żądania zapłaty. Podniosła również zarzut przedawnienia roszczeń powodów. Pozwana zaprzeczyła aby klauzule zawarte w umowie były postanowieniami abuzywnymi. Zaprzeczyła aby jej pracownicy nie dopełnili obowiązku informacyjnego wobec powodów związanych z zawarciem umowy, w szczególności w zakresie konsekwencji wynikających i związanych z zaciąganiem zobowiązania indeksowanego kursem waluty obcej. Powodowie nigdy również sami nie zwracali się do jej pracowników z jakimkolwiek wnioskiem o wyjaśnienie czy doprecyzowanie kwestii wynikających lub związanych zawartą umową, Regulaminem, Cennikiem. Powodowie mogli zabrać do domu projekt umowy przed jego podpisaniem celem analizy w domu umowy, przy udziale doradcy kredytowego bądź prawnika. Zaprzeczyła także, jakoby powodowie nie mieli wpływu na treść postanowień zawartej Umowy kredytowej. Powodowie przez 14 lat wykonywali zawartą przez strony umowę a zaczęli kwestionować jej postanowienia dopiero w związku z umocnieniem się kursu franka szwajcarskiego w stosunku do złotówki, na co Bank nie miał żadnego wpływu. Wcześniej powodom opłacało się zawrzeć umowę i ją wykonywać albowiem oprocentowanie takiego kredytu było niższe niż kredytu złotówkowego, niższa była również rata takiego kredytu. Wyżej wymienione czynniki zdaniem pozwanej zaważył na decyzji powodów o wybraniu kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego. Mając na uwadze powyższe, zdaniem pozwanej żądanie powodów uznać należało za pozbawione podstaw, noszące znamiona nadużycia prawa podmiotowego, czy też należało je ocenić jako sprzeczne z normą wyrażoną w art. 5 k.c. Wskazała, iż w przypadku ewentualnego stwierdzenia abuzywności, a w konsekwencji bezskuteczności niektórych postanowień spornej Umowy kredytowej, jedynym rozwiązaniem obiektywnie słusznym z punktu widzenia zarówno zgodnego zamiaru stron, ekonomii, interesu społecznego, jak również skutków dla systemu finansowego oraz gospodarki pozostaje uzupełnienie Umowy kredytowej.

Sąd ustalił:

Powodowie chcieli dokończyć budowę domu. W tym celu udali się do placówki pośrednika finansowego - E. (...)i zdecydowali się skorzystać z oferty kredytowej pozwanej. Pracownik pozwanej zaproponował im wówczas zawarcie umowy kredytu indeksowanego do (...). Dla powodów liczyła się wysokość raty, którą będą zobowiązani spłacać. Powodowie wiedzieli przy tym, że wysokość raty będzie uzależniona od wahania kursu (...), nie wiedzieli natomiast, że ponoszą nieograniczone ryzyko kursowe, że pozwana do przeliczenia wypłaty kredytu jako miernik wartości posłuży się kursem sprzedaży waluty, a przy spłacie przez niego rat kursem kupna waluty, nie wiedzieli w jaki sposób pozwana przelicza wysokość rat, jaki jest mechanizm. W toku przedstawiania powodom oferty kredytu nie przedstawiono im informacji pozwalających rzetelnie ocenić ryzyko związane z możliwymi wahaniami kursów walut oraz ich wpływem na mechanizmy zawarte w treści umowy kredytowej. Nie zostały im przedstawione wykresy obrazujące możliwe zmiany kursów waluty (...) w toku trwania całego zakładanego okresu trwania umowy kredytowej na podstawie historycznych zmian notowań jej wartości względem PLN. Powodowie nie mieli możliwości obiektywnej oceny korzyści i zagrożeń związanych z prezentowanymi produktami. Treść Umowy nie została szczegółowo omówiona z nimi i nie mieli możliwości negocjowania wszystkich postanowień Umowy. Powodowie działał w zaufaniu do Banku.

Dowód: zeznania świadka Ł. N. na rozprawie w dniu 15 września 2022 roku, zeznania świadka Z. M. na rozprawie w dniu 15 września 2022 roku, zeznania powódki na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 roku, zeznania powoda na rozprawie w dniu 15 listopada 2022 roku.

W dniu 30 maja 2008 roku powodowie uzupełnili wniosek kredytowy. Wpisali do wniosku, że wnioskują o kredyt w wysokości 190 400 zł, przy tym zaznaczyli, iż walutą kredytu ma być (...), a okres kredytowania ma wynosić 528 miesięcy. Powodowie podpisali także przygotowane przez pozwaną oświadczenia o ryzyku walutowym.

Dowód: wniosek kredytowy nr (...) k. 132-134, zaświadczenie o zadłużeniu powoda z 10 czerwca 2008 roku k. 136, zaświadczenia o zatrudnieniu i wysokości dochodów k. 137-138, wyciągi z rachunku bankowego k. 139-142, odpowiedzi z BIK k. 144-149, decyzja kredytowa k. 151-155, informacja dla Wnioskodawców ubiegających się o produkty hipoteczne indeksowane kursem waluty obcej, oparte na zmiennej stopie procentowej k. 173, wstępna ocena zdolności kredytowej k. 177, parametry wejściowe symulacji k. 179, symulacja kosztów kredytu k. 181-184.

W dniu 16 czerwca 2008 roku powodowie zawarli z pozwaną umowę o kredyt hipoteczny nr KH/ (...), według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Dokonana czynność nie miała związku z działalnością gospodarczą ani zawodową powodów. Powodowie zawierając umowę działali w charakterze konsumentów. Była to umowa kredytu indeksowanego do waluty (...) w kwocie 190 400 zł (§ 2 pkt. 1, 2 i 3 umowy) na budowę domu metodą gospodarczą. Kredyt był indeksowany do (...), po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna (...) według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązujące w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Okres kredytowania wynosił 528 miesięcy. Oprocentowanie kredytu w całym okresie kredytowania miało być według zmiennej stopy procentowej. Na chwilę podpisania umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3,6850% w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3 M ( (...)) obowiązującą w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 0.8000 p.p. stałej w całym okresie kredytowania. Powodowie zobowiązali się do spłaty kwoty kredytu udzielonego w (...) w złotych polskich z zastosowaniem kursu sprzedaży (...) obowiązującego w dniu płatności raty kredytu zgodnie z (...) Banku (...) S.A. Spłata kredytu miała następować poprzez bezpośrednie potrącanie przez Bank należnych mu kwot z prowadzonego na ich rzecz w związku z zawartą umową rachunku bankowego. Jako prawne zabezpieczenie kredytu wskazano hipotekę kaucyjną do kwoty 323 680 zł oraz cesję na rzecz banku praw z polisy ubezpieczeniowej od ognia i innych zdarzeń losowych nieruchomości oraz polisy ubezpieczeniowej na życie kredytobiorców. Integralną częścią zawartej umowy był również Regulamin Kredytowania Osób Fizycznych w ramach usług (...) w Banku (...) S.A. Zgodnie z § 8 pkt. 4 wyżej wymienionego Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej kredytobiorca mógł zastrzec w umowie kredytu, że Bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie Banku.

Dowód: umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z 16 czerwca 2008 roku k. 21-23, regulamin kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. k. 24-33, Cenniki Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna k. 169, 171, załącznik nr 3 do Umowa o kredyt hipoteczny nr KH/ (...) z 16 czerwca 2006 roku k. 175.

Kredyt został wypłacony powodom w dwóch transzach tj. w dniu 24 czerwca 2008 roku w wysokości 152 400 zł oraz w dniu 25 maja 2010 roku w wysokości 12 000 zł.

Dowód: zaświadczenie o udzieleniu kredytu hipotecznego z 8 września 2021 r. k. 43.

Tytułem spłaty kredytu powodowie uiścili na rzecz pozwanej łącznie kwotę 91 577,74 zł w okresie od 24 lipca 2008 roku do 24 czerwca 2021 roku.

Dowód: zaświadczenia o wysokości spłat odsetek od kredytu hipotecznego z 20 lipca 2021 roku k. 44-51.

Pismem z 27 października 2021 roku powodowie wezwali pozwaną do uiszczenia nienależnie pobranych przez pozwaną środków w łącznej wysokości 91 577,74 zł w związku z nieważnością umowy kredytu nr KH/ (...) bądź w przypadku zanegowania skutku w postaci nieważności umowy do uiszczenia nienależnie pobranych rat kapitałowo-odsetkowych w wyższej wysokości niż rzeczywiście powinni oni spłacić w okresie od 26 lipca 2008 roku do 24 czerwca 2021 roku w związku z zawarciem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych, których treść miała wpływ na wysokość spłaconych przez nich rat kredytu w kwocie 38 440,19 zł. W odpowiedzi w piśmie z 7 listopada 2021 roku pozwana zakwestionowała żądania powodów i odmówiła zapłaty żądanych przez powodów kwot.

Dowód: pismo powodów do pozwanej - reklamacja z 27 października 2021 roku k. 34-38, pismo pozwanej do powodów z 7 listopada 2021 roku k. 39-42.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił głównie w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty. Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne - choć - podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju - akcentowali oni zaufanie do banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwaną nie wynikają odmienne fakty.

W ocenie Sądu zeznania świadków Ł. N. i Z. M. nie mają istotnego znaczenia, gdyż sam model procedury kredytowej obowiązującej w tym czasie u pozwanej, w tym zakres informacji udzielanych potencjalnym kredytobiorcom, wynikał z dokumentów włączonych w poczet materiału dowodowego (wynikał z wniosku o kredyt i z treści umowy oraz będącego jej integralną częścią regulaminu). Natomiast zeznania, które miałyby dotyczyć oceny mechanizmu ustalania kursów walut stosowanego przez pozwany Bank, relacji kursu stosowanego przez pozwanego do kursów stosowanych przez inne banki i do kursu średniego ustalanego przez NBP, bądź możliwości utrzymania umowy przez zastąpienie tego mechanizmu odniesieniem się do średniego kursu (...) ustalonego przez NBP są irrelewantne dla ukształtowania podstawy faktycznej rozstrzygnięcia.

Sąd pominął dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości finansowej wnioskowany przez stronę powodową oraz dowód z opinii biegłego z zakresu dziedziny finansów i bankowości oraz rachunkowości wnioskowany przez pozwaną na podstawie przepisu art 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c., jako mające dotyczyć okoliczności nieistotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie. W związku bowiem z uznaniem przez Sąd nieistnienia umowy łączącej strony w związku z jej nieważnością wszelkie rozliczenia pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwu kondykcji. A zatem strony mają obowiązek zwrócić wzajemne świadczenia. Ustalenie wysokości tych świadczeń nie wymagało wiadomości specjalnych.

W ustaleniach faktycznych Sąd pominął również złożone przez strony opracowania (w tym naukowe), artykuły, rekomendacje, wyroki innych sądów, symulacje sporządzone przez strony na potrzeby niniejszego postępowania oraz inne pisma prezentujące przedstawione w literaturze poglądy. Z istoty dowodu z dokumentu w postępowaniu cywilnym wynika, że nie mogły one stanowić dowodu w sprawie. Są bowiem wyrazem stanowiska i poglądów określonych osób i jako takie mogą jedynie być uważane za prezentację stanowiska strony w sprawie.

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości. Sąd oddalił jedynie roszczenie powodów w zakresie odsetek, o czym w dalszej części uzasadnienia.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu strony pozwanej co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Wbrew stanowisku strony pozwanej, powodowie nie dysponowali jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez pozwany Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanym w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie jest jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieistnienia umowy kredytu, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, daje przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesu i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu. Czym innym jest natomiast ewentualne rozliczenie pomiędzy stronami, mające swoją podstawę w uznaniu nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieistnienia umowy z uwagi na jej nieważność między innymi w związku z zastosowaniem w umowie przygotowanej przez pozwaną na wzorcu umownym niedozwolonych klauzul umownych i braku możliwości dalszego trwania umowy pomiędzy stronami po eliminacji tychże postanowień. Niedozwolone klauzule umowne przy tym dotyczyły w szczególności zastosowanego w umowie mechanizmu waloryzacji.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

Kwestionowane przez powodów postanowienia umowne zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa byłaby więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. Kwestionowane postanowienia dotyczyły wprawdzie głównych świadczeń stron ale ze względu na sformułowanie ich w sposób niejednoznaczny umożliwiały Sądowi ich kontrolę.

Zdaniem Sądu klauzule indeksacyjne zostały sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku kwestionowanych postanowień użyto pojęcia (...) Banku (...), która nie została w żaden sposób zdefiniowana w umowie oraz w stanowiącym integralną cześć umowy Regulaminem. W umowie oraz w Regulaminie nie tylko zatem nie zdefiniowano pojęcia (...) Banku (...) ale i również nie podano żadnego mechanizmu ustalania tych kursów w tabeli, jak i również, że były one tworzone przez bank. Powodowie zatem nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło wyżej wymienione postanowienia niejednoznacznymi.

Z przepisu art. 358 ¹ k.c. wynika, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne, wymaga łącznego stwierdzenia obu wymienionych tam przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami” oraz „rażącego naruszenia interesów konsumenta” (wyrok Sądu Najwyższego z 27 października 2016 roku, sygn. akt I CSK 173/06), przy czym ocena czy zaistniały te przesłanki należało dokonać na chwilę zawierania umowy.

W tym miejscu przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uzasadnieniu wyroku z 15 listopada 2019 roku w sprawie V CSK 347/18, które Sąd Okręgowy w całości podziela. „Postanowienia umowy lub wzorca, ustalone jednostronnie przez bank, i przyznające mu uprawnienie do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży (...) w stosunku do PLN bez wskazania reguł kształtowania tego kursu stanowią postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron. Polityka kursowa banku i decyzje władz banku nie mogą w sposób nie poddany kontroli kontraktowej wpływać na obowiązki kredytobiorców. Ocena taka jest wystarczająca do podjęcia przez sąd meriti ustaleń co do tego, czy w konkretnej sprawie doszło w konsekwencji stosowania takiego postanowienia do rażącego naruszenia interesu konsumenta jako strony umowy kredytowej, nawet wówczas, gdy - w ocenie Sądu - sam konsument w toku postępowania nie przedstawił dowodów wskazujących na takie naruszenie. Wynika to z nakazu wykładni przepisów prawa konsumenckiego (w niniejszej sprawie Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych) w sposób zgodny z wymaganiami prawodawstwa europejskiego, w sposób ukształtowany m.in. w orzecznictwie (...), a także mając na uwadze zasadniczy cel tych regulacji, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów. Ten kierunek wykładni potwierdzał także art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest konstytucyjnym zadaniem władzy publicznej (art. 76 Konstytucji). Nakaz wynikający z tego przepisu jest kierowany przede wszystkim do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniego, minimalnego poziomu ochrony słabszego uczestnika rynku. Nie oznacza to jednak, iż art. 76 Konstytucji pozostaje bez wpływu na wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego; w procesie jego stosowania przez sądy. Przeciwnie, także sądy jako organy władzy publicznej, powinny w odniesieniu do przepisów mających na celu ochronę konsumentów stosować ich wykładnię, która umożliwi jak najpełniejsze urzeczywistnienie tej ochrony.”

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. A. charakteru tych klauzul nie ujmuje, że stosowane przez kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy (...) stosowane przez pozwaną nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez inne Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez pozwany Bank.

Nie można zgodzić się z argumentami pozwanej, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019 roku, sygn. akt IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako „ponadstandardowy”, mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Konstatacje te są równoznaczne ze stwierdzeniem, że ukształtowana przez pozwany Bank treść łączącej strony umowy kredytu i niepełne wypełnienie przez Bank obowiązków informacyjnych o możliwej rażącej dysproporcji świadczeń przemawia za przyjęciem abuzywnego charakteru zawartych w umowie klauzul indeksacyjnych - z uwagi na ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Zgodnie z art. 385 ¹§1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie stron jest, stan niezwiązania powodów (kredytobiorców - konsumentów) zakwestionowanymi postanowieniami.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich, z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 roku, sygn. akt II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z 3 października 2019 roku C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z 7 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji i pominięcie odesłania do gotówkowego kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych kredytobiorcy, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i gotówkowego kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorcy płatnych w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda jego zobowiązań wobec banku w przypadku przewalutowania kredytu. Powodowie nie wyrazili chęci, nie wyrazili zgody na zastąpienie niedozwolonych klauzul umownych innymi postanowieniami. Dlatego też Sąd w punkcie pierwszym wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił jej nieistnienie z uwagi na nieważność zawartej pomiędzy stronami umowy, w oparciu o art. 58 § 1 k.c.

Stwierdzenie nieistnienia umowy uprawniało powodów do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu umowy kredytu, jako nienależnych - w oparciu o art. 410 § 1 i 2 k.c. Tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały składu siedmiu Sędziów z 7 maja 2021 roku. Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spełnionych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

Powodowie domagali się w niniejszej sprawie zasądzenia kwoty 91 577,74 zł jako zwrotu wpłaconych przez nich środków na rzecz pozwanej w związku z realizacją umowy. Z zaświadczenia pozwanego Banku z 20 lipca 2021 roku wynikało, że do dnia wydania zaświadczenia powodowie uiścili na poczet wyżej wymienionej umowy kwotę 91 577,74 zł (k. 44-51). Żądanie powodów o zasądzenie od pozwanej wyżej wymienionej kwoty było zatem w pełni zasadne i nie uległo przedawnieniu (zarzut pozwanej). Sąd w pełni podziela w zakresie liczenia biegu terminu przedawnienia stanowisko wyrażone w uzasadnieniu uchwały z 7 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21 przez Sąd Najwyższy, który stwierdził, że bieg terminu przedawnienia roszczeń restytucyjnych konsumenta nie może się rozpocząć zanim dowiedział się on lub, rozsądnie rzecz ujmując, powinien dowiedzieć się o niedozwolonym charakterze postanowienia. Należy bowiem uznać, że dopiero wówczas mógł wezwać przedsiębiorcę do zwrotu świadczenia (art. 455 k.c.), tj. podjąć czynność, o której mowa w art. 120 § 1 k.c. Kredytobiorca - konsument nie może zakładać, iż roszczenie Banku uległo przedawnieniu w terminie liczonym tak, jakby wezwanie do zwrotu udostępnionego kredytu było możliwe już w dniu jego udostępnienia (tak w uzasadnieniu uchwały z 16 lutego 2021 roku w sprawie III CZP 11/20 Sąd Najwyższy). Termin przedawnienia roszczenia powodów o zapłatę wynosił lat 10. Do roszczeń powodów o zapłatę ma bowiem zastosowanie 10 - letni termin przedawnienia, jako roszczeń z tytułu nienależnego świadczenia (art. 118 k.c.). Dodatkowo zmiany okresów przedawnienia nie mogą dotknąć konsumentów, którym są powodowie, na co wskazuje art. 5 ust. 3 ustawy z 13 kwietnia 2018 roku o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2018.1104) stanowiący, że do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 k.c. i art. 125 § 1 k.c., stosuje się przepisy ustawy kodeks cywilny, w brzmieniu dotychczasowym. Mając na uwadze, że powodowie mogli się dowiedzieć o niedozwolonych postanowieniach zawartych w umowie kredytu łączącej strony w okresie ostatnich dwóch/trzech lat - wówczas zaczęły pojawiać się doniesienia medialne w tym zakresie - uznać należało podniesiony przez pozwaną zarzut przedawnienia roszczeń powodów o zapłatę za bezzasadny.

Odnosząc się do kwestii podziału dochodzonego świadczenia między powodami należy odwołać się w tym zakresie do domniemania równych udziałów w prawach majątkowych poszczególnych wierzycieli wynikającego z przepisów art. 379 k.c. oraz art. 195 k.c., a ponadto istnienia wspólności majątkowej małżeńskiej pomiędzy powodami. Na skutek powyższego domniemania powodowie byli zwolnieni z wykazania wysokości swoich udziałów we wspólnym prawie, a ciężar dowodu okoliczności przeciwnej spoczywał na stronie pozwanej. W obowiązującym de lege lata ustawodawstwie brak przepisów zastrzegających solidarność wierzycieli. Również w przypadku wspólności majątkowej małżeńskiej ustawodawca nie wprowadził prawnego zastrzeżenia solidarności czynnej małżonków, gdy występują oni w roli wierzycieli. Ze względu na występującą łączną wspólność majątku małżeńskiego nie można także, w trakcie zasądzania należnego świadczenia, rozdzielać go na części przypadające każdemu z małżonków. Do istoty takiej wspólności należy bowiem zaniechanie określenia wielkości udziałów przypadających każdemu z małżonków; najczęściej zresztą określa się ją mianem „wspólności bezudziałowej”.

Mając na uwadze powyższe, Sąd w punkcie drugim wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę dochodzoną pozwem wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 8 lipca 2022 roku do dnia zapłaty.

Sąd w niewielkim zakresie oddalił roszczenie powodów o zapłatę, tj. w zakresie odsetek ustawowych za opóźnienie. Powodowie domagali się odsetek ustawowych za opóźnienie od 8 listopada 2021 roku. Jednakże w ocenie Sądu wymagalność roszczeń przysługującym obu stronom, przedawnienie takich roszczeń, należy wiązać z momentem złożenia przez powodów świadomej, wyraźnej i swobodnej decyzji co do nieważności umowy. Powodowie złożyli oświadczenia w tym przedmiocie w dniu 1 czerwca 2022 roku, a zatem od tego momentu rozpoczął bieg termin przedawnienia. Natomiast w dniu 7 lipca 2022 roku oświadczenia powodów odebrała strona pozwana. Dlatego też Sąd uznał, iż odsetki ustawowe za opóźnienie należne powodom powinny zostać zasądzone od dnia następnego od doręczenia pozwanej oświadczeń tj. od dnia 8 lipca 2022 roku, w pozostałym zakresie roszczenie odsetkowe Sąd oddalił, co znalazło wyraz w punkcie 3 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c., obciążając nimi w całości stronę pozwaną. Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz każdego z powodów kwoty składają się: połowa opłaty sądowej od pozwu w wysokość 500 zł, wynagrodzenie pełnomocnika procesowego powodów będącego radcą prawnym w wysokości 5 400 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od zasądzonych kosztów procesu Sąd zasądził również odsetki ustawowe za opóźnienie, liczone od prawomocności wyroku do dnia zapłaty. W ocenie Sąd, wbrew stanowisku powodów, brak jest podstaw do podwyższenia wynagrodzenia pełnomocnika procesowego. W niniejszej sprawie bowiem nie wystąpiły żadne nadzwyczajne okoliczności, charakter sprawy nie odznaczał się szczególnym stopniem skomplikowania tak pod względem prawnym jak i faktycznym, a skala aktywności pełnomocnika pozostała na przeciętnym poziomie.

R., dn. 08 grudnia 2022 roku