Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Rybniku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 października 2024 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 10 października 2024 roku w Rybniku

sprawy z powództwa P. S., W. S. (1), Z. S.

przeciwko Syndykowi Masy Upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej w upadłości z siedzibą w W.

o ustalenie

1.  ustala, iż umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...) o numerze (...) zawarta w dniu 13 czerwca 2008 roku między W. S. (1) (S.), P. S. oraz Z. S. a (...) Bank Spółką Akcyjną w W. jest nieważna w całości;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 11 851 zł (jedenaście tysięcy osiemset pięćdziesiąt jeden złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 2516/23

UZASADNIENIE

Powodowie W. S. (1) (S.), P. S., Z. S. wnieśli o ustalenie, iż umowa kredytu hipotecznego indeksowanego do (...) o numerze (...) zawarta w dniu 13 czerwca 2008 roku między nimi a (...) Bank Spółką Akcyjną w W. jest nieważna oraz o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz solidarnie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia prawomocności orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu pozwu powodowie wyjaśniali, że nieważność w/w umowy wiązali z określeniem jej postanowień w sposób naruszający granice swobody umów oraz z istnieniem w jej treści niedozwolonych postanowień umownych bez których dalsze wykonywanie umowy nie było możliwe. W zakresie przekroczenia przez pozwaną granic swobody umów w/w umowie powodowie wyjaśniali, że pozwana nie tylko narzuciła im schemat ustalenia wysokości kwoty podlegającej zwrotowi, a w konsekwencji i wysokości odsetek tj. ich głównych świadczeń, lecz również ustalenie tych wysokości wiązało się z koniecznością odwołania do kursów walut ustalanych samodzielnie przez Bank w tabeli kursów, przy czym umowa nie określała zasad ustalania tych kursów w sposób transparentny, wedle weryfikowalnych parametrów. W zakresie postanowień abuzywnych powodowie wyjaśniali, że ich zdaniem znajdowały się one w § 1 ust. 1 umowy, w § 9 ust. 2 umowy i w §10 ust. 3 umowy. W/w postanowienia były sprzeczne z prawem, sprzeczne z dobrymi obyczajami. Naruszały w sposób rażący ich interesy jako konsumentów.

W odpowiedzi na pozew Syndyk Masy Upadłości (...) Bank Spółki Akcyjnej w upadłości w W. wniósł o oddalenie powództwa w całości i wniósł o zasądzenie od powodów na jego rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwany przyznał, że powodowie zawarli z poprzednikiem prawnym (...) Bank Spółki Akcyjnej w upadłości w W. umowę kredytu indeksowanego do (...) oraz, że zgodnie z umowa została powodom wypłacona kwota udzielonego im kredytu. Pozwany zaprzeczył natomiast aby powodowie nie zostali poinformowani o ryzyku związanym z zawarciem umowy, aby nie zostali poinformowani o treści umowy, aby powodowie zostali przymuszeni do zawarcia umowy, w tym umowy kredytu wyrażonego w walucie obcej, aby powodowie nie mieli wpływu na treść umowy, w tym na walutę kredytu, aby Bank na podstawie umowy był uprawniamy do określania kursów walut w sposób dowolny, aby sporne postanowienia umowy w zakresie indeksacji kwoty kredytu zostały wpisane do rejestru klauzul niedozwolonych, aby był związany treścią wpisów do rejestru klauzul niedozwolonych innych niż Bank podmiotów oraz innych niż stosowane przez Bank treści warunków umownych, aby w umowie znajdowały się niedozwolone postawienia umowne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., w tym w szczególności w zakresie określania kursu, aby doszło do naruszenia dobrych obyczajów lub rażącego naruszenia interesów powodów, aby skutkiem zarzucanej abuzywności miało być uznanie umowy za „złotową” ale oprocentowaną stawką LIBOR, aby skutkiem zarzucanej abuzywności miało być uznanie umowy za nieważną w całości lub w części, aby umowa była w całości lub w części nieważna z innych przyczyn, aby umowa nie zawierała obligatoryjnych elementów wymaganych przez prawo, aby umowa naruszała zasady współżycia społecznego oraz aby powodom przysługiwał interes prawny w powództwie o ustalenie.

Sąd ustalił:

W 2008 roku powodowie P. S. i W. S. (2) obecnie S. potrzebowali pieniędzy na dobudowanie dobudówki do budynku mieszkalnego na nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...), której właścicielem był w udziale po połowie P. S. i jego matka Z. S.. Za radą siostry P. S. zadzwonili do (...) Banku Spółki Akcyjnej w K. o ofertę kredytu powiązanego z walutą obcą albowiem słyszeli, że ten rodzaj kredytu był popularny i przy tym opłacalny. Powódka Z. S. nie interesowała się kredytem, wiedziała jednak że jako współwłaściciel w/w nieruchomości będzie jednym z kredytobiorców w przypadku podpisania umowy kredytu i na to się zgodziła. Załatwieniem kredytu zajęli się P. S. i W. S. (2). Dla powodów był to pierwszy kredyt powiązany z walutą obcą. Oferta kredytu była polecana powodom przez pracownika Banku, ten rodzaj kredytu był również w tym czasie produktem bardzo popularnym. Zaoferowany kredyt miał być produktem bezpiecznym. Powodowie nie wiedzieli w jakim celu w umowie było odesłanie do (...), nie wiedzieli, że wahania kursów (...) będą miały wpływ na wysokość rat oraz wysokość ich zobowiązania. Powodowie nie wiedzieli również, jak ustalony będzie przez Bank kurs jak również, że będą ponosić nieograniczone ryzyko kursowe oraz, że Bank przed własnym ryzykiem kursowym zabezpieczył się poprzez transakcje na rynku międzybankowym. Decydując się na zawarcie z Bankiem umowy działali w pełnym zaufaniu do Banku oraz jego pracowników. Powodowie podpisali wniosek kredytowy do (...) Bank Spółki Akcyjnej w K..

Dowód: zeznania powodów na rozprawie w dniu 10 października 2024 roku.

W dniu 17 czerwca 2008 roku W. S. (2) obecnie S., P. S. i Z. S. zawarli z (...) Bank Spółką Akcyjną w K. – (...)Hipoteczny Oddział w Ł. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) sporządzoną w dniu 13 czerwca 2008 roku według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca. Podpisując umowę powodowie działali jako konsumenci.

Zgodnie z zawartą umową Bank udzielił powodom kredytu w wysokości 212483,39 zł indeksowanego kursem (...), a powodowie zobowiązali się zwrócić kwotę kredytu wraz z odsetkami w 360 miesięcznych ratach równych kapitałowo – odsetkowych (§ 1 ust. 1 i 2 umowy). Powodowie oświadczyli w umowie, że byli świadomi ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksowanej w stosunku do złotego, w całym okresie kredytowania i że akceptowali to ryzyko (§ 1 ust. 1 umowy).

Kredyt miały być przeznaczony na pokrycie części kosztów budowy domu mieszkalnego na nieruchomości położonej w C. przy ulicy (...) w wysokości 200 000 zł, na uiszczenie składki z tytułu ubezpieczenia od ryzyka utraty wartości nieruchomości w wysokości 2 124,83 zł, na pokrycie składek ubezpieczeniowych w wysokości 8 859,34 zł, na uiszczenie kosztów związanych z ustanoweniem hipoteki zabezpieczającej spłatę kredytu w wysokości 224,32 zł oraz na uiszczenie składki z tytułu Pakietowego (...) na wypadek odmowy ustanowienia hipoteki w wysokości 1 274,90 zł.

Kredyt miał zostać wypłacony przez Bank w transzach bezgotówkowo na rachunki podmiotów wskazanych we wniosku o wypłatę, o ile nie było by to sprzeczne z postanowieniami zwartej umowy (§ 1 ust. 10 umowy). W dniu wypłaty każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków miała być przeliczana do (...) według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków (§ 9 ust. 2 umowy).

Zgodnie z definicją zawartą w § 6 ust. 1 umowy Bankowa Tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów miała być sporządzana przez merytoryczną komórkę Banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana miała być o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i miała obowiązywać przez cały następny dzień roboczy.

Powodowie zobowiązali się dokonywać w okresie objętym umową spłaty rat kapitałowo – odsetkowych i odsetkowych w terminach, kwotach i na rachunek wskazany
w aktualnym harmonogramie spłat. Wysokość zobowiązania miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w „Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do (...) obowiązującego w dniu spłaty (§ 10 ust. 1 i 3 umowy).

Powodowie byli uprawnieni do wcześniejszej spłaty kredytu - § 11 umowy.

Oprocentowanie kredytu było zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 3,86% w skali roku, na które składać się miała suma obowiązującej stawki (...) i stałej marży Banku, która wynosiła 1,05%. Powodowie oświadczyli, że byli świadomi ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania, w całym okresie kredytowania oraz że akceptowali to ryzyko (§ 1 ust. 3 umowy).

W przypadku nie spłacenia przez powodów w terminie całości lub części raty spłaty wynikającej z umowy kredytu, niespłacona kwota miała stawać się zadłużeniem przeterminowanym. Bank miał prawo naliczać od wymagalnego kapitału odsetki karne
w wysokości podwójnego oprocentowania umownego z tym zastrzeżeniem, że jeżeli kredytobiorcy, mimo upływu okresu wypowiedzenia, nie uregulowaliby należności, Bank w następnym dniu po upływie terminu wypowiedzenia, miał dokonać przewalutowania całego wymagalnego zadłużenia na PLN, z zastosowaniem aktualnego kursu sprzedaży dewiz, określonego przez Bank w Tabeli Kursów. Poczynając od dnia przewalutowania Bank miał pobierać od wymagalnego kapitału karne odsetki w wysokości 2 - krotności oprocentowania kredytów udzielanych w PLN (nie indeksowanych do waluty obcej) przy zastosowaniu aktualnego z dnia przewalutowania wskaźnika (...) oraz marży obowiązującej w dniu wypłaty pierwszej transzy kredytu (§ 14 ust. 1 - 3 umowy).

Zabezpieczeniem kredytu miało być miedzy innymi ustanowienie hipoteki kaucyjnej na rzecz Banku w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170% kwoty kredytu, na nieruchomości położonej w C., przy ulicy (...), stanowiącej w dziale po ½ własność Z. S. i P. S., cesja na rzecz Banku wierzytelności z tytułu umowy ubezpieczenia, weksel in blanco, ubezpieczenie od ryzyka utraty wartości nieruchomości przez okres 5 lat od dnia uruchomienia kredytu oraz ubezpieczenie spłaty kredytu z tytułu na wypadek śmieci lub trwałej niezdolności do pracy w Towarzystwie (...) Spółce Akcyjnej przez okres pierwszych dwóch lat kredytowania (§ 3 umowy).

Kredyt mógł zostać przewalutowany na wniosek powodów pod warunkiem, iż saldo kredytu po przewalutowaniu spełniało warunki określone dla maksymalnej kwoty kredytu, w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń, pozytywnej weryfikacji zdolności kredytowej powodów. Przewalutowanie miało następować według kursów kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z PLN na walutę obcą, sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w Banku (...) w przypadku zmiany waluty z obcej na PLN. W przypadku zmiany waluty obcej na inną walutę obcą saldo kredytu miało zostać obliczone na podstawie obowiązujących w Banku w dniu złożenia wniosku o przewalutowanie kursów walut dewiz. Za zmianę waluty kredytu Bank pobierać miał prowizję w wysokości określonej w Tabeli Prowizji i Opłat obowiązującej w dniu złożenia wniosku o przewalutowanie. Prowizja za przewalutowanie przeliczana miała być według kursu sprzedaży waluty indeksacyjnej na podstawie obowiązującej w Banku (...) z dnia dokonania przewalutowania (§ 20 umowy).

W razie stwierdzenia przez Bank, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego powodów, a w szczególności w przypadku niespłacenia dwóch rat odsetkowych lub odsetkowo – kapitałowych lub skierowania egzekucji do nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu, Bank miał prawo wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części, bądź zażądać dodatkowego zabezpieczenia spłaty kredytu, lub przedstawienia w określonym terminie programu naprawczego i jego realizacji po zatwierdzeniu przez Bank (§ 22 umowy).

W sprawach nieuregulowanych umową miał mieć zastosowanie Regulamin do umowy kredytu hipotecznego, stanowiący integralną cześć umowy (§ 25 ust. 1).

Dowód: umowa k. 39-44.

Zgodnie z umową (...) Bank Spółka Akcyjna w K. uruchomiła kredyt i dokonała jego wypłaty.

Bezsporne.

W dniu 18 czerwca 2009 roku nadzwyczajne zgromadzenia akcjonariuszy podjęło uchwałę o połączeniu (...) Banku Spółki Akcyjnej w K. z (...) Bankiem Spółką Akcyjną w W. i powstaniu (...) Bank Spółki Akcyjnej w W..

Bezsporne.

W dniu 1 marca 2012 roku powodowie (...) Bank Spółka Akcyjna w W. podpisały aneks nr (...) do umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 13 czerwca 2008 roku na mocy którego powodowie zobowiązali się do spłaty rat kredytu w złotych polskich, przy czym wysokość raty miała być ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w (...) po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP.

Dowód: aneks k. 45-46.

Powodowie złożyli oświadczenia w piśmie z dnia 15 stycznia 2024 roku, że akceptują skutki uznania przez Sąd nieważności umowy kredytu z dnia 17 czerwca 2008 roku sporządzonej w dniu 13 czerwca 2008 roku. Oświadczenia powodów zostały odebrane przez stronę pozwaną w dniu 28 marca 2024 roku.

Dowód: oświadczenia powodów k. 89-91, zwrotne potwierdzenie odbioru k. 110.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty, wymienione w stanie faktycznym oraz zeznania powodów.

Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne - choć - podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju - akcentowali oni zaufanie do banku. Częściowo ich zeznania znalazły potwierdzenie w dowodach z dokumentów.

Sąd zważył co następuje:

Na rozprawie w dniu 10 października 2024 roku Sąd oddalił wniosek pozwanego o zawieszenie postępowania. Zdaniem Sądu bowiem roszczenie powodów o ustalenie mogło być prowadzone, gdyż roszczenie to mimo, że dotyczyło masy upadłości dłużnika (...) Banku Spółki Akcyjnej w upadłości w W., nie stanowiło ani wierzytelności ani innego roszczenia, które podlegałoby zgłoszeniu do masy upadłości. Podobne stanowisko wyraził Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 19 września 2024 roku w sprawie III Czp 5/24. Sąd Najwyższy stwierdził, że „postępowanie sądowe z powództwa kredytobiorcy będącego konsumentem o ustalenie nieistnienia stosunku prawnego z umowy kredytu, prowadzone przeciwko bankowi, co do którego w toku postępowania ogłoszono upadłość, nie jest sprawą „o wierzytelność, która podlega zgłoszeniu do masy upadłości” w rozumieniu art. 145 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego2003 roku Prawo upadłościowe, a tym samym może być podjęte z chwilą ustalenia osoby pełniącej funkcję syndyka”.

Powództwo o ustalenie zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W pierwszej kolejności należało odnieść się do zarzutu strony pozwanej co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia nieważności umowy z dnia 17 czerwca 2008 roku a sporządzonej w dniu 13 czerwca 2008 roku.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu - możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Wbrew stanowisku strony pozwanej, powodowie nie dysponowali jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądanie zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieważności umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez pozwany Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanym w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie jest jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieważności umowy, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, daje przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesu i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu.

Powodowie wnieśli o ustalenie nieważności umowy kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego do (...) z dnia 17 czerwca 2008 roku sporządzonego w dniu 13 czerwca 2008 roku zawartej pomiędzy nimi a (...) Bank Spółką Akcyjną w K. D. z Oddziałem w Ł., której następcą prawnym była (...) Bank Spółka Akcyjna w W.. Nieważność umowy łączyli między innymi z istnieniem w treści umowy niedozwolonych postanowień umownych dotyczących mechanizmu indeksacji, bez których to postanowień w/w umowa nie mogła, ich zdaniem funkcjonować w obrocie prawnym. Zdaniem powodów niedozwolone klauzule umowne znajdowały się w § 1 ust. 1 umowy, w § 9 ust 2 umowy i w § 10 ust 3 umowy. Sąd podzielił stanowisko powodów, przy czym uznał, że niedozwolone postanowienia umowne znajdują się w § 9 ust 2 umowy, w § 10 ust 3 umowy, w § 14 ust. 3 umowy, w § 20 ust. 3, 4 i 8 umowy.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§2).

W/w postanowienia umowne zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Kwestionowane postanowienia w § 9 ust 2 umowy, w § 10 ust 3 umowy, w § 14 ust. 3 umowy, w § 20 ust. 3, 4 i 8 umowy wprawdzie dotyczyły głównych świadczeń stron ale zdaniem Sądu nie zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku w/w postanowień użyto pojęcia tabeli kursów, które zdefiniowano w umowie – w § 6 ust. 1 w sposób nieostry. Nie podano bowiem żadnego mechanizmu ustalania kursów w tabeli. Powodowie zatem nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez Bank, to zaś czyniło ww. postanowienia niejednoznacznymi.

Z przepisu art. 358 ¹ k.c. wynika, że uznanie konkretnej klauzuli za niedozwolone postanowienie umowne, wymaga łącznego stwierdzenia obu wymienionych tam przesłanek, tj. „sprzeczności z dobrymi obyczajami” oraz „rażącego naruszenia interesów konsumenta” (por. wyrok SN z 27.10.2016 r., I CSK 173/06), przy czym ocena czy zaistniały te przesłanki należało dokonać na chwilę zawierania umowy.

W tym miejscu przywołać należy stanowisko Sądu Najwyższego zawarte
w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 listopada 2019 roku w sprawie V CSK 347/18, które Sąd Okręgowy w całości podziela. „Postanowienia umowy lub wzorca, ustalone jednostronnie przez bank, i przyznające mu uprawnienie do jednostronnego, samodzielnego ustalania kursu kupna i sprzedaży (...) w stosunku do PLN bez wskazania reguł kształtowania tego kursu stanowią postanowienia naruszające dobre obyczaje, godzą bowiem w istotę równowagi kontraktowej stron. Polityka kursowa banku i decyzje władz banku nie mogą w sposób nie poddany kontroli kontraktowej wpływać na obowiązki kredytobiorców. Ocena taka jest wystarczająca do podjęcia przez sąd meriti ustaleń co do tego, czy w konkretnej sprawie doszło w konsekwencji stosowania takiego postanowienia do rażącego naruszenia interesu konsumenta jako strony umowy kredytowej, nawet wówczas, gdy - w ocenie sądu - sam konsument w toku postępowania nie przedstawił dowodów wskazujących na takie naruszenie. Wynika to z nakazu wykładni przepisów prawa konsumenckiego (w niniejszej sprawie Kodeksu cywilnego o niedozwolonych postanowieniach umownych) w sposób zgodny
z wymaganiami prawodawstwa europejskiego, w sposób ukształtowany m.in.
w orzecznictwie TSUE, a także mając na uwadze zasadniczy cel tych regulacji, jakim jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony konsumentów. Ten kierunek wykładni potwierdzał także art. 76 Konstytucji RP, zgodnie z którym ochrona przed nieuczciwymi praktykami rynkowymi jest konstytucyjnym zadaniem władzy publicznej (art. 76 Konstytucji). Nakaz wynikający z tego przepisu jest kierowany przede wszystkim do ustawodawcy, którego obowiązkiem jest zapewnienie odpowiedniego, minimalnego poziomu ochrony słabszego uczestnika rynku. Nie oznacza to jednak, iż art. 76 Konstytucji pozostaje bez wpływu na wykładnię przepisów prawa materialnego i procesowego; w procesie jego stosowania przez sądy. Przeciwnie, także sądy jako organy władzy publicznej, powinny w odniesieniu do przepisów mających na celu ochronę konsumentów stosować ich wykładnię, która umożliwi jak najpełniejsze urzeczywistnienie tej ochrony.”

W doktrynie i orzecznictwie powszechnie już przyjmuje się, że odwołanie się do kursów walut zawartych w tabeli kursów i ogłaszanych w siedzibie banku narusza równorzędność stron umowy przez nierównomierne rozłożenie uprawnień i obowiązków między partnerami stosunku obligacyjnego oraz, że prawo banku do ustalania kursu waluty nieograniczone skonkretyzowanymi, obiektywnymi kryteriami zmian stosowanych kursów walutowych świadczy o braku właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, które uniemożliwia konsumentowi przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikających dla niego z umowy konsekwencji ekonomicznych. Abuzywnego charakteru tych klauzul nie ujmuje twierdzenie Banku, że stosowane przez nią kursy walut kalkulowane były w oparciu o czynniki obiektywne, ani ustalenie, że kursy CHF stosowane przez Bank nie odbiegały istotnie od kursów stosowanych przez inne Banki komercyjne i od średniego kursu NBP, ani nawet ustalenie, że ogólny koszt kredytu udzielonego na warunkach przewidzianych w umowie nie odbiegał od kosztów kredytu w tożsamej wysokości, który udzielony byłby według warunków przewidzianych dla kredytów złotówkowych. Okoliczności te nie zmieniają bowiem faktu, że kursy walut były kształtowane jednostronnie przez Bank.

Nie można też zgodzić się z argumentami strony pozwanej, że zawarte w umowie klauzule indeksacyjne zostały indywidualnie uzgodnione z powodami. Za indywidualnie uzgodnione można uznać bowiem jedynie te postanowienia, które były przedmiotem negocjacji, bądź są wynikiem porozumienia lub świadomej zgody co do ich zastosowania. Te zaś okoliczności nie zostały wykazane. W wyrokach z 29 października 2019r., IV CSK 309/18 i z 27 listopada 2019r., II CSK 438/18 Sąd Najwyższy stwierdził, że wprowadzenie do umowy kredytowej zawieranej na wiele lat, mającej daleko idące konsekwencje dla egzystencji konsumenta, mechanizmu działania kursowego wymaga szczególnej staranności Banku w zakresie wyraźnego wskazania zagrożeń wiążących się z oferowanym kredytem, tak by konsument miał pełne rozeznanie konsekwencji ekonomicznych zawieranej umowy
w związku z czym obowiązek informacyjny w zakresie ryzyka kursowego powinien zostać wykonany w sposób jednoznacznie i zrozumiale unaoczniający konsumentowi, który z reguły posiada elementarną znajomość rynku finansowego, że zaciągnięcie tego rodzaju kredytu jest bardzo ryzykowne, a efektem może być obowiązek zwrotu wielokrotnie wyższej od pożyczonej, mimo dokonywanych regularnych spłat. Obowiązek informacyjny określany jest nawet jako "ponadstandardowy", mający dać konsumentowi pełne rozeznanie co do istoty transakcji.

Konstatacje te są równoznaczne ze stwierdzeniem, że ukształtowana przez Bank treść łączącej strony umowy kredytu w § 9 ust 2 umowy, w § 10 ust 3 umowy, w § 14 ust. 3 umowy, w § 20 ust. 3, 4 i 8 umowy i niepełne wypełnienie przez Bank obowiązków informacyjnych o możliwej rażącej dysproporcji świadczeń przemawia za przyjęciem abuzywnego charakteru zawartych w umowie klauzul indeksacyjnych – z uwagi na ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów powodów.

Zgodnie z art. 385 ¹§1 k.c. konsekwencją uznania za abuzywne klauzul indeksacyjnych zawartych w umowie stron jest, stan niezwiązania powodów (kredytobiorców - konsumentów) zakwestionowanymi postanowieniami.

Stosownie do art. 385 ¹ § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z jego § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie.

Przepis ten wraz z pozostałymi dotyczącymi nieuczciwych postanowień umownych stanowi implementację do krajowego systemu prawnego Dyrektywy Rady 93/13/EWG
z 5 kwietnia 1993 roku w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich,
z uwzględnieniem jej treści podlegał przeto zastosowaniu w sprawie wobec stwierdzenia
w umowie zawartej przez strony niedozwolonych postanowień. Art. 6 ust. 1. Dyrektywy nałożył na Państwa Członkowskie obowiązek zapewnienia, że na mocy prawa krajowego nieuczciwe warunki w umowach zawieranych przez sprzedawców lub dostawców
z konsumentami nie będą wiążące dla konsumenta, a umowa w pozostałej części będzie nadal obowiązywała strony, jeżeli jest to możliwe po wyłączeniu z niej nieuczciwych warunków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 27 listopada 2019 roku, II CSK 483/18, obowiązywanie umowy w dalszym ciągu, po wyłączeniu z niej nieuczciwych postanowień umownych jest pomyślane jako ochrona interesu konsumenta, a nie jego kontrahenta i przywołał wyrok Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 3 października 2019 roku C-260/18 zapadły na gruncie sprawy bezpośrednio odnoszącej się do polskiego systemu prawnego, według którego, jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych postanowień nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie stwierdzeniu, że ta umowa nie może dalej obowiązywać bez takich warunków i wtedy sąd powinien orzec jej unieważnienie, wykluczona jest możliwość uzupełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które w niej się znajdowały, wyłącznie na podstawie przepisów krajowych o charakterze ogólnym, przewidujących, że treść czynności prawnej jest uzupełniana przez skutki wynikające z zasad słuszności lub ustalonych zwyczajów, które nie są zatem przepisami o charakterze dyspozytywnym lub przepisami mającymi zastosowanie, jeżeli strony umowy wyrażą na to zgodę, art. 6 ust. 1 Dyrektywy nie stoi na przeszkodzie zastąpieniu nieuczciwego postanowienia umownego wspomnianym przepisem dyspozytywnym albo przepisem mającym zastosowanie w razie wyrażenia na to zgody przez strony, jednak możliwość ta jest ograniczona do przypadków, w których usunięcie nieuczciwego postanowienia umownego zobowiązywałoby sąd do unieważnienia umowy jako całości, wbrew woli konsumenta, narażając go tym samym na szczególnie szkodliwe skutki. Podobnie wypowiedział się Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały z dnia 07 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21.

Po usunięciu z umowy zawartej przez strony niedozwolonych postanowień obowiązywanie jej w dalszym ciągu nie jest możliwe. Wyłączenie mechanizmu waloryzacji
i pominięcie odesłania do gotówkowego kursu kupna franka czyni niemożliwym określenie
w walucie obcej równowartości kwoty kredytu udzielonego w złotych powodom, tym samym odpada realizacja funkcji umowy o kredyt w złotych indeksowany kursem franka. Bez zastosowania przewidzianego w umowie narzędzia indeksacji i gotówkowego kursu sprzedaży franka nie da się też określić wysokości zobowiązań kredytobiorców płatnych
w złotych jako równowartość raty w walucie obcej, ani ustalić salda ich zobowiązań wobec Banku w przypadku przewalutowania kredytu, czy prowizji za przewalutowanie kredytu, wysokości zobowiązań kredytobiorców w przypadku zadłużenia przeterminowanego.

Powodowie nie wyrazili zgody na zastąpienie niedozwolonych klauzul umownych innymi postanowieniami.

Dlatego też Sąd w wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień dotyczących sposobu indeksacji kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił jej nieważność, w oparciu o art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 69 prawa bankowego.

R., dn. 4 listopada 2024 roku