Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Rybniku

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2024 roku

Sąd Okręgowy w Rybniku Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: Sędzia Agnieszka Westwal

Protokolant: sekretarz sądowy Anna Mrozek

po rozpoznaniu w dniu 5 listopada 2024 roku w Rybniku

sprawy z powództwa T. G., E. G. (1), L. G.

przeciwko (...) Bank (...) Spółce Akcyjnej z siedzibą w W.

o zapłatę i ustalenie

1.  ustala, że zawarta przez strony Umowa Kredytu Własny K. Hipoteczny nr (...) z dnia 30 marca 2008 roku zmieniona aneksem nr (...) z dnia 22 maja 2014 roku jest nieważna;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów T. G. i E. G. (1) łącznie kwotę 332 793,62 zł (trzysta trzydzieści dwa tysiące siedemset dziewięćdziesiąt trzy złote sześćdziesiąt dwa grosze) z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 3 lutego 2024 roku do dnia zapłaty;

3.  w pozostałym zakresie powództwo oddala;

4.  zasądza od pozwanej na rzecz powodów kwotę 11 817 zł (jedenaście tysięcy osiemset siedemnaście złotych) wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sygn. akt I C 2967/23

UZASADNIENIE

Powodowie T. G., E. G. (1) i L. G. wnieśli o ustalenie, że zawarta przez strony umowa Kredytu Własny K. Hipoteczny nr (...) z dnia 30 marca 2008 roku zmieniona aneksem nr (...) z dnia 22 maja 2014 roku była nieważna, wnieśli o zasądzenie od pozwanej na ich rzecz łącznie kwoty 332 793,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia następnego po dniu doręczenia odpisu pozwu stronie pozwanej do dnia zapłaty, wnieśli o ustalenie, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny, na podstawie którego byliby zobowiązani do świadczeń na rzecz pozwanej ponad zwrot świadczenia od niej otrzymanego oraz, że pozwana będzie uprawniona do wynagrodzenia za korzystanie przez nich z środków pieniężnych przez nią udostępnionych, a także wnieśli o zasadzenie od pozwanej na rzecz każdego z nich zwrotu kosztów postępowania sądowego, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew powodowie wyjaśniali, że w/w umowa była nieważna albowiem w jej treści znajdowały się postanowienia abuzywne tj. w § 4 ust. 1 i 2 części ogólnej umowy dalej jako (...), w § 16 ust. 1 (...), w § 22 ust. 2 pkt. 1 (...) bez których dalsze wykonywanie umowy nie było możliwe. W/w umowę kredytu zawarli w kształcie zaproponowanym przez pozwaną oraz przy wykorzystaniu stosowanego przez pozwaną ogólnego wzorca umowy. Zawali umowę z pozwaną jako konsumenci. Postanowienia umowy nie zostały z nimi uzgodnione indywidualnie oraz kształtowały ich prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając ich interesy. Na skutek nieważności przedmiotowej umowy całość środków pobranych od nich przez pozwaną stanowiła świadczenia nienależne, którego zwrotu domagali się na podstawie art. 405 k.c. w związku z treścią art. 410 k.c. w wysokości jak w pkt. 2 pozwu, tj. w wysokości 332 793,62 zł. Kwota dochodzona pozwem przez powodów przy tym stanowiła sumę wszystkich dokonanych przez nich wpłat z tytułu rat odsetkowo – kapitałowych oraz odsetek karnych w okresie od dnia 1 lipca 2008 roku do dnia 1 września 2023 roku.

W odpowiedzi na pozew (...) Bank (...) Spółka Akcyjna w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości i wniosła o zasądzenie od powodów na jej rzecz zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty wraz z opłatą skarbową od pełnomocnictwa.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew pozwana zakwestionowała dochodzone przez powodów roszczenia co do zasady (k. 118 verte), nadto zaprzeczyła aby umowa łącząca strony była nieważna, aby postanowienia umowy były abuzywne lub nieważne, aby powodowie nie mieli zdolności kredytowej do uzyskania kredytu w złotych polskich, aby Bank zapewniał powodów, że frank szwajcarski był walutą stabilną i że zawarcie umowy kredytu denominowanego nie będzie wiązało się z istotnym ryzykiem, aby Bank nie wykonał właściwie obowiązku informacyjnego, aby przedstawiciele Banku nie poinformowali powodów o ryzyku zmiany kursu waluty i wpływu tego ryzyka na zobowiązanie powodów, aby powodowie nie mieli możliwości negocjowania warunków umowy kredytu, aby powodowie nie zostali poinformowani o kursach, jakie miały być zastosowane do przewidzianych umową kredytu przeliczeń w sytuacji, gdy nie zdecydują się na negocjowanie kursu waluty (...) oraz spłatę kredytu bezpośrednio w walucie (...), aby Bank w sposób arbitralny kształtował wysokość zobowiązań powodów, aby Bank mógł dobrowolnie ustalać kursy publikowane w tabeli kursów Banku, aby kredyt udzielony na podstawie umowy był kredytem złotowym, aby kursy walut stosowanego przez nią były ustalane swobodnie, jednostronnie, w oderwaniu od realiów rynkowych, aby Bank w sposób nierównomierny rozłożył ryzyko wynikające ze zmiany kursu (...) pomiędzy stronami umowy kredytu, aby Bank posiadał (...) na finasowanie akcji kredytowej w tej walucie, aby umowa mogła być uznana za nieważną wskutek stwierdzenia bezskuteczności spornych postanowień oraz aby powodowie spełnili świadczenia nienależne na jej rzecz. Na wypadek uznania przez Sąd umowy kredytu łączącej strony za nieważną pozwana zgłosiła zarzut zatrzymania. Pozwana zgłosiła również zarzut braku interesu prawnego powodów w ustaleniu nieistnienia stosunku prawnego wynikającego z umowy kredytu z dnia 30 marca 2008 roku.

Sąd ustalił, następujący stan faktyczny:

W 2008 roku powodowie i E. G. (2) potrzebowali pieniędzy na zakup nieruchomości w celu realizacji ich potrzeb mieszkaniowych. T. G. i E. G. (1) pozostawali w związku małżeńskim, w którym obowiązywał ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. L. G. i E. G. (2) byli rodzicami powoda T. G. i pozostawali w związku małżeńskim, w którym również obowiązywał ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. W celu uzyskania kredytu powód T. G. zwrócił się o ofertę kredytu do pozwanej. Bank przedstawił wówczas powodowi ofertę kredytu denominowanego w (...) twierdząc, że powodowie i E. G. (2) nie posiadali zdolności do zaciągnięcia zobowiązania w złotych polskich. Powodowie i E. G. (2) zdecydowali się na ofertę pozwanej albowiem oferta tego kredytu wydawała im się korzystana i bezpieczna. Kurs (...) miał być na stabilnym poziomie. Powodowie i E. G. (2) nie zdawali sobie sprawy z ryzyka jakie będą ponosić w związku z możliwością wzrostu kursu (...) w trakcie trwania umowy oraz, że pozwana przed własnym ryzykiem kursowym się zabezpieczyła poprzez realizowanie transakcji na rynku międzybankowym, nie wiedzieli, że Bank będzie do przeliczeń związanych z wykonywaniem umowy stosował dwa różne kursy – kurs kupna i kurs sprzedaży, nie wiedzieli w jaki sposób Bank będzie tworzył tabele kursów, w oparciu o które będzie dokonywał przeliczeń w wykonaniu umowy. Nie przedstawiono powodom i E. G. (2) symulacji obrazującej jak wzrośnie rata kredytu w przypadku wzrostu kursu franka szwajcarskiego. Po tak przedstawionej ofercie powodowie i E. G. (2) podjęli decyzję o zawarciu umowy kredytu denominowanego u pozwanej. Powodowie i E. G. (2) działali w zaufaniu do Banku.

Dowód: zeznania powodów na rozprawie w dniu 5 listopada 2024 roku.

W dniu 14 kwietnia 2008 powodowie i E. G. (2) na przygotowanym przez pozwaną wzorze złożyli pozwanej wniosek o udzielenie kredytu mieszkaniowego Własny K. Hipoteczny w kwocie 279 406,77 zł. We wniosku wskazali jako walutę kredytu frank szwajcarski, zakreślając okres kredytowania na 30 pełnych lat oraz formę spłaty w ratach annunitetowych (równych), wypłatę kredytu w sposób jednorazowy. Podpisując wniosek o udzielenie pożyczki podpisali jednocześnie znajdujące się w tym wniosku oświadczenie, że nie skorzystali z przedstawionej im w pierwszej kolejności przez Bank oferty w walucie polskiej i dokonali wyboru oferty w walucie wymienialnej, mając pełną świadomość ryzyka związanego z kredytem zaciągniętym w walucie wymienialnej, polegającego na tym iż w przypadku wzrostu kursu walut podwyższeniu ulega zarówno rata spłaty, jak i kwota zadłużenia, wyrażone w złotych polskich, że w przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej, kredyt będzie wypłacany po ustalonym przez Bank kursie kupna dla dewiz (kursy walut zamieszczone miały być w tabeli kursów Banku), że w przypadku spłaty kredytu w walucie polskiej, kredyt miał być spłacany po ustalonym przez Bank kursie sprzedaży dla dewiz (kursy walut miały być zamieszczone w tabeli kursów Banku), że zostali poinformowani o ryzyku zmiany stóp procentowych.

W dniu 17 kwietnia 2008 roku powodowie i E. G. (2) złożyli oświadczenie według przygotowanego przez pozwaną wzoru o treści jak we wniosku o udzielnie kredytu w zakresie ryzyka walutowego i ryzyka zmiennych stóp procentowych.

Dowód: wnioski o udzielenie kredytu mieszkaniowego k. 139-141, oświadczenia k. 145-148.

W dniu 30 kwietnia 2008 roku powodowie i B. G. zawarli z pozwaną umowę Kredytu Własny K. Hipoteczny /ze zmienną stopą procentową/ nr (...) (spłacanego w ratach annuitetowych, udzielonego w walucie wymienialnej) według przedstawionego im przez Bank wzorca, bez jakichkolwiek zmian w treści tego wzorca – w umowie została błędnie określona data zawarcia umowy jako 30 marca 2008 roku. Dokonana czynność nie miała związku z działalnością gospodarczą ani zawodową powodów i B. G.. Powodowie i B. G. zawierając umowę działali w charakterze konsumentów.

Na podstawie zawartej umowy Bank zobowiązał się pozostawić do dyspozycji powodów i B. G. kredyt w kwocie 129 406,77 CHF (§ 2 ust. 1 części szczegółowej umowy dalej (...)) z przeznaczeniem na nabycie i wykończenie domu jednorodzinnego w P. oraz na inne cele.

Wypłata kredytu miała zostać dokonana jednorazowo na wskazany rachunek bankowy. Kredyt mógł być wypłacony w walucie wymienialnej lub w walucie polskiej. W przypadku wypłaty kredytu w walucie polskiej zastosowany miał być kurs kupna dla dewiz obowiązujący w (...) S.A. w dniu realizacji zlecenia płatniczego. W przypadku wypłaty kredytu w walucie wymienialnej innej niż waluta kredytu zastosowany miał być kurs kupna/sprzedaży dla dewiz, obowiązujące w (...) SA w dniu zlecenia płatniczego (§ 4 ust. 2-3 (...)). Zgodnie przy tym z § 1 pkt. 14 (...) Tabela kursów oznaczać miała Tabelę kursów (...) S.A. obowiązującą w chwili dokonywania przez (...) S.A. określonych w umowie przeliczeń kursowych, dostępna w (...) SA oraz na stronie internetowej.

Pozwana miała pobierać odsetki od kredytu w walucie kredytu według zmiennej stopy procentowej, w stosunku rocznym, której wysokość miała być ustalana w dniu rozpoczynającym pierwszy i kolejne trzymiesięczne okresy obowiązywania stawki referencyjnej, jako suma stawki referencyjnej i marży (§ 6 ust. 1 (...)).

Za czynności związane z obsługą kredytu oraz zmianę postanowień umowy pozwana pobierać miała od kredytobiorców prowizje i opłaty bankowe określone w Taryfie. W dniu zawarcia umowy miały obowiązywać prowizje i opłaty bankowe oraz ich wysokość określone w Taryfie (§ 11 (...)). W związku z udzieleniem kredytu miała zostać pobrana od kredytobiorców prowizja w wysokości 2,5 % kwoty kredytu tj. kwota 3 235,17 CHF. Prowizja miała zostać potrącona przez Bank z kwoty udzielonego kredytu - § 3 ust. 2, 3 (...).

Zabezpieczeniem spłaty kredytu miało być między innymi ustanowienie hipoteki zwykłej w kwocie 129 406,77 CHF na kredytowanej nieruchomości w P. oraz ustanowienie hipoteki kaucyjnej do kwoty 37 527,96 CHF również na kredytowanej nieruchomości w P., przelew wierzytelności pieniężnej z umowy ubezpieczenia nieruchomości od ognia i innych zdarzeń losowych, weksel własny in blanco wraz z deklaracją wekslową.

Spłata kredytu miała następować w 360 miesięcznych ratach annunitetowych od dnia zawarcia umowy. Spłata zadłużenia z tytułu kredytu i odsetek następować miała w drodze potrącania przez pozwaną swoich wierzytelności z tytułu udzielonego kredytu z wierzytelnościami pieniężnymi kredytobiorców z tytułu środków pieniężnych zgromadzonych na ich rachunku oszczędnościowo - rozliczeniowego prowadzonym u pozwanej. Kredytobiorcy wyrazili zgodę na potrącanie wierzytelności pozwanej z ich wierzytelnościami, o których mowa powyżej (§ 21 (...)). Potrącanie środków z rachunku oszczędnościowo – rozliczeniowego miało następować w walucie polskiej w wysokości stanowiącej równowartość kwoty kredytu lub raty w walucie wymienialnej, w której udzielony został kredyt, przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego w (...) SA w dniu wymagalności, według aktualnej tabeli kursów (§ 22 (...)).

Niespłacenie przez kredytobiorców części albo całości raty spłaty kredytu w terminie określonym w umowie, miało powodować, że należność z tytułu zaległej spłaty stawała się zadłużeniem przeterminowanym i mogła zostać przez pozwaną przeliczona na walutę polską przy zastosowaniu kursu sprzedaży dla dewiz, obowiązującego u pozwanej w dniu, w którym środki na zapłatę raty miały być pobrane z rachunku bankowego kredytobiorców, według aktualnej tabeli kursów (§ 32 (...)).

Jeżeli spłata zadłużenia przeterminowanego i odsetek nastąpiłaby w walucie innej niż waluta polska w formie bezgotówkowej, to kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej – według kursu kupna dla dewiz, obowiązującego u (...) S.A. w dniu wpływu środków na rachunek z którego następowała spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną Tabelą kursów, w formie gotówkowej to kwota wpłaty miała zostać przeliczona na kwotę stanowiącą równowartość w walucie polskiej według kursu kupna dla pieniędzy, obowiązującego w (...) SA w dniu wpływu środków na rachunek z którego następowała spłata rat kredytu, zgodnie z aktualną tabelą kursów (§ 36 (...)).

Zgodnie z § 39 (...), kredyt należało uważać za spłacony w całości, jeżeli wynikające z umowy zadłużenie, po spłacie ostatniej raty kredytu i odsetek wynosiło „zero” albo jeżeli w wyniku ostatecznego rozliczenia, na rachunku do spłaty kredytu, wystąpi nadpłata lub niedopłata nie wyższa niż dwukrotność kosztu pocztowej przesyłki poleconej do kredytobiorców, wyrażona w walucie polskie przy zastosowaniu kursu średniego NBP, obowiązującego w dniu spłaty z kredytu, zgodnie z aktualną tabelą kursów. W przypadku wystąpienia nadpłat na rachunku do spłaty wyższej niż dwukrotność kosztu pocztowej przesyłki poleconej do kredytobiorców, wyrażonej w walucie polskiej, przy zastosowaniu kursu średniego Narodowego Banku Polskiego, obowiązującego w dniu spłaty kredytu, zgodnie z aktualną tabelą kursów, wypłata przez Bank kwoty nadpłaty miała zostać dokonana w formie przelewu na wskazany przez kredytobiorców rachunek prowadzony w walucie polskiej, przy zastosowaniu obowiązującego w (...) S.A. w dni u wypłaty kursu kupna dla dewiz, zgodnie z aktualną tabelą kursów, na rachunek walutowy lub na wskazany przez kredytobiorców rachunek prowadzony w walucie innej niż waluta kredytu, przy zastosowaniu kursów kupna/sprzedaży dla walut obowiązujących w (...) S.A. w dniu wypłaty według tabeli kursów - § 39 (...).

Dowód: umowa k. 73-82, deklaracja k. 142, oświadczenie k. 144, zeznania powodów na rozprawie w dniu 5 listopada 2024 roku.

Środki z udzielonego kredytu zostały wypłacone przez pozwaną w dniu 7 maja 2008 roku na rzecz kredytobiorców w wysokości 260 367,71 zł. Zgodnie z umowa pozwana pobrała z kwoty udzielonego kredytu prowizję za udzielenie kredytu w wysokości 3 235,17 CHF.

Dowód: zaświadczenie k. 86.

W dniu 22 maja 2014 roku kredytobiorcy podpisali z pozwaną aneks nr (...) do umowy kredytu: Kredyt Własny K. hipoteczny nr (...) z dnia 30 kwietnia 2008 roku, na podstawie którego dla obsługi kredytu pozwana miała otworzyć i prowadzić na rzecz kredytobiorców rachunek w walucie pożyczki.

Dowód: aneks k. 83.

W dniu 16 października 2019 roku zmarł E. G. (2). Spadek po nim na mocy ustawy nabyli jego żona L. G. i jego syn T. G. po ½ części każde z nich.

Dowód: akt poświadczenia dziedziczenia k. 95.

Spłat rat przez cały okres wykonywania umowy dokonywali wyłącznie T. G. i E. G. (1) będący przez cały ten okres w związku małżeńskim, w którym obowiązywał ustrój wspólności ustawowej majątkowej małżeńskiej. W okresie od dnia 1 lipca 2008 roku do dnia 1 września 2023 roku w/w powodowie uiścili łącznie kwotę 332 793,62 zł, w tym kwotę 214 815,32 zł tytułem spłaty kapitału, kwotę 117 976,88 zł tytułem spłaty odsetek, kwotę 1,421 zł tytułem spłaty odsetek karnych.

Dowód: zaświadczenie k. 86-89, zeznania powodów na rozprawie w dniu 5 listopada 2024 roku.

W toku procesu powodowie zostali poinformowani przez Sąd o ewentualnych skutkach uznania przez Sąd nieważności umowy kredytu z dnia 30 kwietnia 2008 roku. Pismami z dnia 2 lutego 2024 roku powodowie oświadczyli, że akceptują te skutki. Oświadczenie powodów zostało odebrane przez pozwaną w dniu 26 marca 2024 roku.

Dowód: oświadczenie k. 113-115, potwierdzenie otrzymania oświadczenia k.160.

Ustalenia faktyczne w niniejszej sprawie Sąd poczynił głównie w oparciu o zgromadzone w aktach sprawy dokumenty wymienione w stanie faktycznym. Sąd ocenił dowody z dokumentów jako wiarygodne. Strony postępowania nie kwestionowały, że oświadczenia w nich zawarte zostały złożone przez osoby, które podpisały te dokumenty. Nie podważały ich prawdziwości i autentyczności. Sąd nie miał podstaw, aby z urzędu powziąć wątpliwości odnośnie ich wiarygodności i mocy dowodowej.

Zeznania powodów Sąd ocenił jako wiarygodne – choć – podobnie jak w innych sprawach tego rodzaju – akcentowali oni zaufanie do Banku. Częściowo znalazły one potwierdzenie w dowodach z dokumentów. Dokonując ustaleń faktycznych, Sąd nie znalazł podstaw, aby nie dać wiary zeznaniom powodów dotyczących okoliczności zawarcia umowy kredytu, tym bardziej, że z dowodów przedstawionych przez pozwany Bank nie wynikały odmienne fakty. Wprawdzie powodowie i E. G. (2) podpisali oświadczenia z dnia 14 kwietnia 2008 roku i z dnia 17 kwietnia 2008 roku o ponoszeniu ryzyka walutowego i ryzyka zmiennej stopy procentowej nie oznaczało to jednak że powodowie zostali o tych ryzykach w sposób prawidłowy poinformowani czy tylko złożyli pod tymi oświadczeniami podpis, co było konieczne dla przyjęcia i rozpatrzenia ich wniosku o udzielenie kredytu. Treść tych oświadczeń została przygotowana przez pozwaną. Powodowie i E. G. (2) podpisując umowę działali jako konsumenci byli zatem stroną słabszą niż Bank, zarówno pod względem siły negocjacyjnej, jak i ze względu na stopień poinformowania, i w związku z tym godzili się na postanowienia sformułowane wcześniej przez Bank, nie mając wpływu na ich treść. W praktyce oświadczenia takie jak podpisali powodowie i E. G. (2) przy wniosku o udzielenie kredytu i z dnia 17 kwietnia 2008 roku stanowiły dla Banku formę zabezpieczenia przed zarzutem nienależnego wywiązywania się z obowiązków informacyjnych, ale zdaniem Sądu nie można z tych oświadczeń wnioskować, że podpisując te oświadczenia powodowie i E. G. (2) zdawali sobie sprawę z ryzyka, które ponoszą zawierając umowę na tak długi okres czasu oraz tego, że Bank przed własnym ryzykiem skutecznie się zabezpieczył.

Nie przyczyniły się do ustalenia stanu faktycznego w sprawie dokumenty przedłożone przez pozwaną w postaci opinii na k. 149-150 albowiem z powyższego dokumentu nie wynikało, aby strona pozwana w sposób należyty poinformowała powodów i E. G. (2) o wiążących się z zawartą umową ryzykach, w jaki sposób tworzone były kursy walut u pozwanej. Przedmiotem sprawy były przede wszystkim zapisy łączącej strony umowy pod kątem jej ważności, a te podlegały ocenie z dnia zawarcia umowy.

Sąd pominął dowód z opinii biegłych wnioskowany przez powodów. W związku bowiem z uznaniem przez Sąd nieważności umowy łączącej strony wszelkie rozliczenia pomiędzy stronami zgodnie z powszechną linią orzeczniczą opierają się o teorię dwóch kondykcji. A zatem strony mają obowiązek zwrócić wzajemne świadczenia. Ustalenie wysokości tych świadczeń nie wymagało wiadomości specjalnych. Wysokość świadczenia jakie pozwana miała obowiązek zwrócić powodom wynikało z zaświadczenia wydanego przez samą pozwaną w dniu 5 września 2023 roku na k. 86-89. Wysokość spłat dokonana przez kredytobiorców nie była nadto przez pozwana kwestionowana. Z w/w powodów Sąd nie ustalił stanu faktycznego w oparciu o dokonane przez powodów wyliczenia na k. 90-94.

Sąd zważył:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie niemalże w całości.

W pierwszej kolejności należało się odnieść do zarzutu strony pozwanej, co do braku interesu prawnego powodów w żądaniu ustalenia.

W myśl przepisu art. 189 k.p.c. powód może żądać ustalenia przez Sąd istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, gdy ma w tym interes prawny. Niewątpliwym jest, co wyraża ugruntowany w orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego pogląd, że o występowaniu interesu prawnego w żądaniu ustalenia świadczy możliwość stanowczego zakończenia w tym postępowaniu sporu między stronami, natomiast przeciwko jego istnieniu – możliwość uzyskania przez powoda pełniejszej ochrony w drodze innego powództwa. Powodowie nie dysponowali zatem jakimkolwiek innym żądaniem, które chroniłoby ich pełniej niż żądania zawarte w pozwie. Wystąpienie przez powodów jedynie z żądaniem zapłaty oparte na przesłankowym ustaleniu nieważności umowy, mogłoby obejmować jedynie żądanie zwrotu zapłaconych rat kredytu. Nie rozwiązywałoby natomiast kwestii obowiązku zapłaty przyszłych i jeszcze niewymagalnych rat, możliwości wypowiedzenia umowy przez Bank i negatywnych skutków dla powodów, związanych z tym wypowiedzeniem. Powodowie byliby narażeni na konieczność wytaczania kolejnych powództw o zapłatę dalszych nadpłaconych rat czy spłaconych rat, względnie na bycie pozwanymi w sprawie o zapłatę z powództwa Banku, gdyby zaprzestali spłaty kredytu. Tym samym, to powództwo o ustalenie było jedynym i najdalej idącym środkiem ochrony powodów, zmierzającym do oceny i ostatecznego rozstrzygnięcia w zakresie związania lub braku związania stron postanowieniami zaskarżonej umowy kredytowej. Specyfika sprawy o ustalenie nieważności umowy kredytu, która miała trwać oraz nakładać na strony obowiązki i prawa jeszcze przez kilkanaście lat, dawała przekonanie o istnieniu interesu prawnego powodów w ustaleniu. Uprawomocnienie się wyroku ustalającego zapewnia powodom ochronę ich interesów i definitywnie kończy spór na tle obowiązywania postanowień umowy, umowy kredytu.

Powodowie wnieśli o ustalenie przez Sąd nieważności zawartej ze stroną pozwaną umowy w związku z zamieszczeniem w niej postanowień niedozwolonych tj. w § 4 ust. 1 i 2 (...), w § 16 ust. 1 (...), w § 22 ust. 2 pkt. 1 (...), których eliminacja ich zdaniem powoduje nieważność całego stosunku prawnego/ niemożność obowiązywania umowy. Sąd uznał stanowisko powodów w tym zakresie za w pełni zasadne. Zdaniem Sądu niedozwolone postanowienia umowne znalazły się w § 4 ust. 1 i 2 (...), w § 16 ust. 1 (...), w § 22 ust. 2 pkt. 1 (...), w § 32 ust. 1 (...), w § 36 ust. 1 (...) oraz w § 39 ust. 2 (...).

Strony podpisały umowę kredytu denominowanego. Kwota kredytu została wyrażona w walucie obcej ( (...)). Powodowie nie wiedzieli, jaka kwota kredytu w złotówkach zostanie im wypłacona i E. G. (2) z uwagi na różnicę kursu waluty pomiędzy datą zawarcia umowy, a datą wypłaty kredytu. Oprocentowanie kredytu było zależne od stóp procentowych franka szwajcarskiego. Wysokość rat była uzależniona od kursu franka szwajcarskiego. Należy podkreślić, że brak możliwości zrozumienia umowy kredytowej nie może obciążać konsumenta. Kredyty i pożyczki są powszechnymi i ogólnie dostępnymi usługami dla konsumentów. Na Banku jako profesjonaliście, spoczywał obowiązek przygotowania takiej treści umowy, aby była ona zrozumiała dla danego Klienta. Działanie Banku z odpowiednią, podwyższoną starannością profesjonalisty, wymagało, aby jego pracownik potrafił konsumentowi jasno, ale szczegółowo, przedstawić warunki umowy. Wskazać mu nie tylko na korzystności kredytu denominowanego w chwili zawarcia umowy, ale również uświadomić wszystkie ryzyka z tym związane. I nie powinno to ograniczać się do ogólnych formułek o możliwości zmiany kursu waluty, bo to jest wiedza powszechna. Zachęcając konsumenta do zawarcia umowy kredytu denominowanego, pozwana powinna wyjaśnić mu konkretnie na gruncie proponowanych postanowień umowy, wpływ zmiany kursu na wysokość nie tylko rat, ale również pozostałego do spłaty zadłużenia czy sposobu ustalenia wysokości zadłużenia przeterminowanego.

Zgodnie z art. 358 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 2).

Sąd nie miał wątpliwości, że powodowie i E. G. (2) podpisując umowę kredytu działali jako konsumenci. Zawarta przez strony umowa miała na celu sfinansowanie ich celów mieszkaniowych. Okoliczności te wynikają z treści samej umowy.

W/w postanowienia umowne tj. postanowienia w § 4 ust. 1 i 2 (...), w § 16 ust. 1 (...), w § 22 ust. 2 pkt. 1 (...), w § 32 ust. 1 (...), w § 36 ust. 1 (...) oraz w § 39 ust. 2 (...) umowy kredytu zaczerpnięto ze wzorca umowy i nie podlegały one negocjacjom. Możliwa była więc kontrola incydentalna tych postanowień w zakresie, czy wzorzec zawierał niedozwolone postanowienia umowne. W/w postanowienia dotyczyły głównych świadczeń stron, ale zostały zdaniem Sądu sformułowane w sposób niejednoznaczny. Jednoznaczność oznacza, że postanowienie może być rozumiane tylko w jeden sposób, a taki stan rzeczy istnieje, gdy nie zachodzi wątpliwość co do desygnatu pojęć i całokształtu postanowień wzorca. W wypadku w/w postanowień użyto pojęcia „stosuje się kurs kupna dla dewiz obowiązujący”, bądź „kursy kupna/sprzedaży dla dewiz obowiązujące” u pozwanej –tabela kursów. Tabela kursów wprawdzie została zdefiniowana w umowie w § 1 pkt. 14 (...) ale na jej podstawie powodowie i E. G. (2) nie mieli jakiejkolwiek możliwości zrekonstruowania mechanizmu ustalania kursów przez pozwaną, to zaś czyniło w/w postanowienia niejednoznacznymi.

Orzekający w niniejszej sprawie Sąd podziela stanowisko powodów, poparte poglądami wyrażonymi w orzecznictwie Sądów Powszechnych, Sądu Najwyższego i Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, iż wszelkie postanowienia w umowach kredytów denominowanych i indeksowanych do waluty obcej, stosujące zasady spreadu walutowego, ustalające kurs walut tylko na podstawie kursów i tabel opracowywanych przez Bank, co do których konsument nie miał dostępu lub nie miał możliwości negocjacji, czy wpływu na ich treść są niedozwolonymi postanowieniami umownymi i nie mogą one wywoływać co do konsumenta jakichkolwiek skutków. Nie budzi wątpliwości fakt, że w niniejszej sprawie powodowie i E. G. (2) nie mieli wpływu na treść postanowień umowy. Pozwana arbitralnie ustaliła sposób przeliczania walut, który był jednostronnie korzystny dla Banku. Wykorzystanie spreadu walutowego w każdej sytuacji działało na korzyść Banku, podnosiło zadłużenie powodów i E. G. (2) i podwyższało należne od nich raty.

Zdaniem pozwanej kursy Banku należało uznać za kursy rynkowe. Zarzut ten nie zasługuje na uwzględnienie, ponieważ o abuzywności klauzul umownych świadczy sam fakt braku możliwości wyboru i wpływu na treść umowy, negocjowania jej postanowień, w tym co do sposobu przeliczenia walut.

Okoliczności zawarcia umowy kredytowej z powodami i E. G. (2) oraz postanowienia tej umowy odnoszące się do Tabeli kursów Banku, naruszały równorzędność stron umowy. Odwołanie się do Tabeli kursów Banku pozwalało pozwanej na jednostronne kształtowanie tego kursu, a tym samym zadłużenia kredytobiorców. Brak wskazania przez pozwaną mechanizmu ustalania kursu franka szwajcarskiego uniemożliwił kredytobiorcom przewidzenie ryzyka umowy i ich skali. Sposób kształtowania Tabeli kursów Banku w oparciu o czynniki obiektywne oraz fakt, że nie odbiegały one od średniego kursu Narodowego Banku Polskiego, nie miał znaczenia dla oceny postanowień umowy jako abuzywnych. Kursy franka szwajcarskiego były nadal jednostronnie kształtowane przez pozwaną (tak: Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku z 19 sierpnia 2020 r., I ACa 1002/19, LEX 3102498 i w wyroku z 12 kwietnia 2021 r., I ACa 1026/18, LEX 3191468).

W ocenie Sądu, umowa kredytowa podpisana przez powodów i E. G. (2) i pozwaną jest w całości nieważna. Usunięcie z niej tylko postanowień zawierających klauzule odnoszące się do Tabeli kursów Banku – kurs kupna dla dewiz i kurs sprzedaży dla dewiz obowiązujący u pozwanej, i spreadu walutowego skutkowałoby umową, w której nie zostały określone: kwota kredytu w walucie polskiej do wypłaty dla kredytobiorców, kwota zadłużenia i poszczególnych rat, zasady ustalania i spłaty zadłużenia przeterminowanego, zasady zwrotu nadpłaconej kwoty kredytu. Umowa określałaby jedynie kwotę udzielonego kredytu we frankach szwajcarskich oraz przewidywałaby możliwość spłaty rat kredytu we frankach szwajcarskich.

W tym miejscu zauważyć należało dodatkowo, że kredytobiorcy nie byli zainteresowani dokonywaniem spłaty kredytu w (...) i wykonywali umowę od samego jej początku płacąc raty w złotych polskich. Zachowanie postanowień umowy bez w/w, które zostały uznane za niedozwolone tj. w § 4 ust. 1 i 2 (...), w § 16 ust. 1 (...), w § 22 ust. 2 pkt. 1 (...), w § 32 ust. 1 (...), w § 36 ust. 1 (...) oraz w § 39 ust. 2 (...), nie czyni możliwym jej kontynuowanie. Po pierwsze, kredytobiorcy nie otrzymali od Banku kwoty 129 406,77 CHF, ani jej równowartości ustalonej według obiektywnych kryteriów. Przy wypłacie kredytu pozwana ustaliła kurs waluty jednostronnie w oparciu o swoją Tabelę kursów – kurs kupna dla dewiz, przy zastosowaniu mechanizmu spreadu walutowego. Wpłacane raty były przeliczane przez pozwaną w oparciu o jej Tabelę kursów – kurs sprzedaży dla dewiz, przy zastosowaniu mechanizmu spreadu walutowego. W tych okolicznościach, przy ustaleniu abuzywności klauzul odwołujących się do Tabeli kursów Banku – kursów kupna i sprzedaży dla dewiz obowiązujących u pozwanej i spreadu walutowego, nie sposób ustalić kwoty pozostałego do spłaty zadłużenia kredytobiorców, skoro zarówno wypłacona im kwota kredytu, jak i sposób rozliczania wpłacanych przez nich rat był oparty o niedozwolone klauzule umowne.

Zasady współżycia społecznego i dobre obyczaje sprzeciwiają się kontynuowaniu umowy przy przyjęciu, że dług kredytobiorców wynosił 129 406,77 CHF, a obecnie do spłaty pozostaje im kwota kredytu wyrażona we frankach szwajcarskich. Zobowiązanie kredytobiorców do spłaty kwoty kredytu ustalonej we frankach szwajcarskich w sytuacji, w której na podstawie postanowień tej umowy nie wypłacono im uczciwie przeliczonej na walutę polską kwoty kredytu, rażąco naruszałoby ich interes jako konsumentów oraz zasady współżycia społecznego. Ponadto, powstaje pytanie w jaki sposób miałaby zostać obliczona kwota pozostałego im do spłaty kredytu we frankach szwajcarskich, skoro regularnie powodowie T. G. i E. G. (1) spłacali kredyt w walucie polskiej. Z całą pewnością nie mogłaby to być kwota obliczona przez Bank według niedozwolonych postanowień umowy, co do tej pory miało miejsce. Poza tym, utrzymanie w mocy umowy wymagałoby nowego ustalenia wysokości rat i terminów zapłaty albowiem dotychczas przewidziany harmonogram spłaty nie odpowiadałby przecież prawidłowo ustalonemu aktualnemu zadłużeniu powodów z tytułu umowy kredytu.

W tych okolicznościach, powołana przez pozwaną możliwość spłaty kredytu we frankach szwajcarskich od samego początku nie miała znaczenia dla ustalenia nieważności całej umowy. Nie mogła sama w sobie zdecydować o ważności umowy, skoro postanowienia umowy dotyczące ustalenia kwoty kredytu do wypłaty, kwoty zadłużenia przeterminowanego i jego spłaty nie przewidywały wariantu tylko dla franka szwajcarskiego, a w każdej sytuacji opierały się na przeliczeniu kursu waluty według Tabeli kursów Banku – kursów kupna i sprzedaży dewiz obowiązujących u pozwanej i w oparciu o mechanizm spreadu walutowego.

W realiach niniejszej sprawy, choć pozornie wydaje się, że umowa określa zobowiązanie kredytobiorców wobec Banku z tytułu zaciągniętego kredytu, nie sposób obliczyć sumy, jaką powodowie są zobowiązani zwrócić pozwanej. Po wyeliminowaniu z umowy zakwestionowanych postanowień, umowa ta nie spełniałaby wymogów przewidzianych w art. 69 ustawy z 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz.U.2020.1896 t.j.). Usunięcie z umowy zakwestionowanych klauzul czyni ją dotkniętą nie dającymi się usunąć brakami, skutkującymi jej nieważnością na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c.

Dlatego też Sąd w pkt. 1 wyroku uznając, że bez niedozwolonych postanowień kredytu umowa nie może dalej funkcjonować w obrocie prawnym ze względu na brak istotnych elementów, ustalił nieważność Umowy Kredytu Własny K. Hipoteczny nr (...) z dnia 30 marca 2008 roku – faktycznie podpisanej w dniu 30 kwietnia 2008 roku.

Stwierdzenie nieważności w/w umowy uprawniało powodów T. G. i E. G. (1) do wystąpienia z roszczeniem o zwrot świadczeń dokonanych w wykonaniu w/w umowy jako nienależnych - w oparciu o art. 410 §1 i 2 k.c. Tak też Sąd Najwyższy w uzasadnieniu Uchwały składu siedmiu Sędziów z dnia 7 maja 2021 roku. Stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłaca kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spełnionych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu.

W/w powodowie domagali się w niniejszej sprawie zasądzenia na ich rzecz łącznie od pozwanej kwoty 332 793,62 zł jako zwrotu wpłaconych przez nich środków w związku z realizacją w/w umowy. Z zaświadczenia wystawionego przez pozwaną w dniu 5 września 2023 roku k. 86-89 wynikało, że powodowie uiścili łącznie kwotę dochodzoną pozwem. Okoliczność ta nie była zresztą kwestionowana przez pozwaną. Dlatego też Sąd w pkt. 2 wyroku zasądził od pozwanej na rzecz powodów łącznie kwotę 332 793,62 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia następnego po dniu doręczenia pozwanej odpisu pozwu tj. od dnia 3 lutego 2024 roku.

Sąd oddalił w pkt. 3 wyroku roszczenie powódki L. G. o zapłatę albowiem w/w powódka nie brała udziału w spłacie rat kapitałowo – odsetkowych, spłacie odsetek karnych na rzecz pozwanej.

W pkt. 3 wyroku Sąd oddalił również roszczenie powodów o ustalenie, że pomiędzy stronami nie istnieje stosunek prawny, na podstawie którego byliby zobowiązani do świadczeń na rzecz pozwanej ponad zwrot świadczenia od niej otrzymanego oraz, że pozwana będzie uprawniona do wynagrodzenia za korzystanie przez nich z środków pieniężnych przez nią udostępnionych uznając, że nie posiadali oni interesu prawnego w dochodzeniu tychże roszczeń.

Sąd nie uwzględnił zgłoszonego przez pozwaną w odpowiedzi na pozew zarzutu zatrzymania. W ocenie Sądu nie jest dopuszczalne niejako automatyczne stosowania prawa zatrzymania, gdy oba świadczenia mają charakter pieniężny. Nie można bowiem pomijać faktu, że w takiej sytuacji pozwanej przysługuje dalej idące uprawnienie – dokonanie potrącenia wzajemnych wierzytelności (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 17 marca 2022 r., II CSKP 474/22). Prawo zatrzymania, o którym mowa w art. 461 k.c. i art. 496 k.c. pojmowane jest jako środek zabezpieczenia roszczenia, które wymaga złożenia stosowanego oświadczenia prawo kształtującego. W ujęciu procesowym jest to zarzut dylatoryjny, którego skuteczność obliguje Sąd – w razie uwzględnienia powództwa – do uzależnienia wykonania zasądzonego świadczenia od zabezpieczenia lub zaspokojenia roszczenia wzajemnego pozwanej. Skorzystanie z prawa zatrzymania zmierzać ma do zachowania faktycznej równowagi między osobami zobowiązanymi nawzajem do spełnienia świadczenia. W doktrynie wyrażane są zapatrywania, które Sąd w niniejszej sprawie podziela, że prawo zatrzymania co do zasady nie przysługuje w sytuacji, gdy uprawniony może doprowadzić do zaspokojenia swojej wierzytelności w wykonaniu przysługującego mu potrącenia. Tym samym istnienie prawa do dokonania potrącenia uznaje się za wykluczające potrzebę zastosowania zabezpieczenia opartego o ius retentionis (por. T. Wiśniewski, Prawo zatrzymania w kodeksie cywilnym Warszawa 1999, s. 86 i L. Peiper Kodeks zobowiązań, Komentarz, 1934 s. 273). W rezultacie prawo zatrzymania winno być postrzegane jako instrument prawny, gdy dłużnikowi nie przysługuje inny efektywny środek prawny zabezpieczenia własnego świadczenia. Takim środkiem niewątpliwie jest istnienie możliwości wykonania prawa potrącenia, gdzie skutek prawny jest dalej idący – prowadzi do zaspokojenia własnego roszczenia. W realiach omawianej sprawy pozwana nie skorzystała skutecznie z potrącenia dla zaspokojenia swojego roszczenia kondykcyjnego.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. 4 wyroku na podstawie art. 100 zdanie drugie k.p.c. Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powodów całość poniesionych przez nich kosztów procesu albowiem powodowie w niewielkim zakresie przegrała proces, wygrali sprawę o zasadę. Na zasądzoną od strony pozwanej na rzecz powodów kwotę złożyły się: opłata sądowa od pozwu w wysokość 1 000 zł, wynagrodzenie ich pełnomocnika w wysokości 10 800 zł oraz opłata skarbowa od udzielonego pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

R., dn. 19 listopada 2024 roku